Santoshi Maa Puja: ଶୁକ୍ରବାର କାହିଁକି କରାଯାଏ ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ପୂଜା, ମିଳିଥାଏ କେଉଁ କେଉଁ ଲାଭ, କାହିଁକି ଖାଆନ୍ତିନି ଖଟା

ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ପୂଜା ହେଉଛି ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ବ୍ରତ ଓ ପୂଜା, ଯାହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଭାରତର ଉତ୍ତର ଓ ପଶ୍ଚିମ ଅଞ୍ଚଳରେ ପାଳନ କରାଯାଏ। ଏହି ପୂଜା ମାତା ସନ୍ତୋଷୀଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ, ଯିଏ ସନ୍ତୋଷ, ସୁଖ, ଶାନ୍ତି ଓ ସମୃଦ୍ଧିର ଦେବୀ ରୂପେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି। ଶୁକ୍ରବାର ଅନେକ ଭକ୍ତ ସନ୍ତୋଷୀ ବ୍ରତ କରୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ। ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ମାଆ ସନ୍ତୋଷୀଙ୍କର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ରହିଛି। ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ପୂଜାର ମହତ୍ତ୍ୱ, ବିଶେଷତ୍ୱ, ପୂଜା ବିଧି, ଶୁଭଫଳ, ପାଳନର ସମୟ ଓ ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବିଷୟରେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ।

ମହିଳା କାହିଁକି କରନ୍ତି ସନ୍ତୋଷୀ ପୂଜା

ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ପୂଜା ମୁଖ୍ୟତଃ ପରିବାରରେ ସୁଖ, ଶାନ୍ତି, ସମୃଦ୍ଧି ଓ ସନ୍ତୋଷ ପାଇବା ପାଇଁ କରାଯାଏ। ଏହି ବ୍ରତ ପାଳନ କରି ଭକ୍ତମାନେ ମାଆଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି, ଯାହା ଜୀବନରେ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିରତା, ପାରିବାରିକ ଐକ୍ୟ, ସୁସ୍ଥ ଜୀବନ ଓ ମନୋବାଞ୍ଛା ପୂରଣରେ ସହାୟକ ହୁଏ। ଏହା ବିଶେଷ କରି ମହିଳାମାନେ ପାଳନ କରନ୍ତି, ଯେହେତୁ ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କୁ ଗୃହସ୍ଥ ଜୀବନର ରକ୍ଷକ ଓ ସନ୍ତୋଷର ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଏହି ପୂଜା ମାଧ୍ୟମରେ ଭକ୍ତମାନେ ମାନସିକ ଶାନ୍ତି ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଶକ୍ତି ଅର୍ଜନ କରିବା ସହ ଜୀବନର ସମସ୍ୟା ଦୂର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି।

ମାଆ ସନ୍ତୋଷୀଙ୍କ ବିଶେଷତ୍ୱ

ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଦେବୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀ, ଦୁର୍ଗା ଓ ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। କେତେକ ପୌରାଣିକ ବିଶ୍ୱାସ ଅନୁଯାୟୀ, ସେ ଦେବୀ ଦୁର୍ଗାଙ୍କର ଏକ ରୂପ। ଯିଏ କି ସନ୍ତୋଷ ଓ ସୁଖର ଦାତ୍ରୀ। ତାଙ୍କର ନାମ “ସନ୍ତୋଷୀ” ଶବ୍ଦରୁ ଉଦ୍ଭବ, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସନ୍ତୁଷ୍ଟି ବା ତୃପ୍ତି। ତାଙ୍କୁ ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସୌମ୍ୟ, କରୁଣାମୟୀ ଓ ଶାନ୍ତ ରୂପରେ ଚିତ୍ରିତ କରାଯାଏ, ଯିଏ ଲାଲ ବା ହଳଦିଆ ବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନ କରି ଚାରି ଭୁଜାରେ ଖଡ୍ଗ, ତ୍ରିଶୂଳ, ପଦ୍ମ ଓ ମୁଦ୍ରା ଧାରଣ କରିଥାନ୍ତି। ତାଙ୍କର ବାହନ ହେଉଛି ସିଂହ, ଯାହା ଶକ୍ତି ଓ ସାହସର ପ୍ରତୀକ। ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଉଛି ତାଙ୍କର ସରଳତା ଓ ଭକ୍ତଙ୍କ ପ୍ରତି ତୁରନ୍ତ କରୁଣା ପ୍ରଦର୍ଶନ। ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ, ସେ ସାଧାରଣ ମଣିଷର ଜୀବନରେ ସନ୍ତୋଷ ଓ ସୁଖ ଭରି ଦେଇଥାନ୍ତି। ତାଙ୍କ ପୂଜାବିଧି ଅତ୍ୟନ୍ତ ସରଳ ଓ ସହଜ ହେବା କାରଣରୁ ସମସ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକେ ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି।

ଏହି ପୂଜା କିଏ କିଏ କରନ୍ତି?

ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ପୂଜା ମୁଖ୍ୟତଃ ମହିଳାମାନେ କରନ୍ତି, ବିଶେଷ କରି ଗୃହିଣୀମାନେ, ଯେଉଁମାନେ ପରିବାରର ସୁଖ-ସମୃଦ୍ଧି ଓ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ଏହି ବ୍ରତ ପାଳନ କରନ୍ତି। ଅବିବାହିତା ଝିଅମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହି ବ୍ରତ ରଖି ଉତ୍ତମ ଜୀବନସାଥୀ ପାଇବା ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ପୁରୁଷମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହି ପୂଜା କରି ଆର୍ଥିକ ସମୃଦ୍ଧି, କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରରେ ସଫଳତା ଓ ପାରିବାରିକ ସୁଖ ପାଇଁ ମାଆଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି। ଏହି ବ୍ରତ ସାଧାରଣତଃ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ, ରାଜସ୍ଥାନ, ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ବିହାର ଓ ଗୁଜରାଟ ଆଦି ରାଜ୍ୟରେ ଅଧିକ ପ୍ରଚଳିତ। କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ସାରା ଭାରତରେ ଓ ବିଦେଶରେ ଥିବା ହିନ୍ଦୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ଲୋକପ୍ରିୟ।

ପୂଜା କଲେ କ’ଣ କ’ଣ ଶୁଭଫଳ ମିଳେ?

ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ପୂଜା ଓ ବ୍ରତ ପାଳନ କରି ଭକ୍ତମାନେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଶୁଭଫଳ ପ୍ରାପ୍ତ କରନ୍ତି:

•    ପାରିବାରିକ ସୁଖ ଓ ଶାନ୍ତି: ଏହି ବ୍ରତ ପରିବାରରେ ଐକ୍ୟ, ପ୍ରେମ ଓ ଶାନ୍ତି ଆଣିବାରେ ସହାୟକ ହୁଏ।
•    ଆର୍ଥିକ ସମୃଦ୍ଧି: ଆର୍ଥିକ ସଙ୍କଟ ଦୂର ହୁଏ ଏବଂ ଧନ-ସମ୍ପଦରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ।
•    ମନୋବାଞ୍ଛା ପୂରଣ: ଭକ୍ତଙ୍କର ମନୋକାମନା, ଯେପରି ଉତ୍ତମ ଜୀବନସାଥୀ, ସନ୍ତାନ ପ୍ରାପ୍ତି ବା କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରରେ ସଫଳତା, ପୂରଣ ହୁଏ।
•    ମାନସିକ ଶାନ୍ତି: ଏହି ବ୍ରତ ମାନସିକ ଚାପ ଓ ଅଶାନ୍ତି ଦୂର କରି ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରେ।
•    ସମସ୍ୟା ନିରାକରଣ: ଜୀବନରେ ଆସୁଥିବା ବାଧାବିଘ୍ନ ଦୂର ହୁଏ ଓ ସଫଳତାର ପଥ ସୁଗମ ହୁଏ।

ପୂଜା କରିବାର ବିଧି

ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ପୂଜା ଏକ ସରଳ ଓ ନିୟମାନୁବର୍ତ୍ତୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ଏହା ସାଧାରଣତଃ ୧୬ ସପ୍ତାହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଳନ କରାଯାଏ, ଯାହାକୁ “ଶୋହଳ ଶୁକ୍ରବାର ବ୍ରତ” କୁହାଯାଏ। ନିମ୍ନରେ ପୂଜା ଓ ବ୍ରତର ବିଧି ବିସ୍ତୃତ ଭାବେ ଦିଆଯାଇଛି:

1. ପୂଜାର ପ୍ରସ୍ତୁତି:
•    ପୂଜା ଶୁକ୍ରବାର ଦିନ କରାଯାଏ। ଏହି ଦିନ ସକାଳେ ସ୍ନାନ କରି ପରିଷ୍କାର ବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନ କରାଯାଏ।
•    ଏକ ପରିଷ୍କାର ସ୍ଥାନରେ ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ବା ଚିତ୍ର ସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ।
•    ପୂଜା ସାମଗ୍ରୀରେ ଧୂପ, ଦୀପ, ଫୁଲ, ଚନ୍ଦନ, ସିନ୍ଦୂର, ଅକ୍ଷତ, ଗୁଡ଼ ଓ ଚଣା ରହିଥାଏ।

2. ବ୍ରତ ପାଳନ:
•    ବ୍ରତ ରଖୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ସକାଳେ ଖାଲି ପେଟରେ ବ୍ରତ ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି। ଦିନସାରା ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ଖାଦ୍ୟ (ଯେପରିକି ଦହି, ଲେମ୍ବୁ ଆଦି ଆମ୍ବିଳା ବା ଖଟାଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ) ଖାଇବା ନିଷେଧ।
•    ଗୁଡ଼ ଓ ଚଣା ମାଆଙ୍କୁ ଭୋଗ ଲାଗି ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ, ଯାହା ତାଙ୍କର ପ୍ରିୟ ଭୋଗ।

3.    ପୂଜା ପ୍ରକ୍ରିୟା:
•    ମାଆଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ବା ଚିତ୍ରକୁ ଫୁଲ, ଚନ୍ଦନ, ସିନ୍ଦୂର ଓ ଅକ୍ଷତ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ।
•    ଧୂପ ଓ ଦୀପ ପ୍ରଜ୍ୱଳନ କରି ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ମନ୍ତ୍ର ଜପ କରାଯାଏ। ସାଧାରଣ ମନ୍ତ୍ର ହେଉଛି:
“ଓଂ ଶ୍ରୀ ସନ୍ତୋଷୀ ମାତାୟୈ ନମଃ”। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ଚାଳିଶା ପାଠ କରାଯାଏ।
•    ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ବ୍ରତ କଥା ପାଠ କରାଯାଏ, ଯେଉଁଥିରେ ତାଙ୍କ ମହିମା ଓ ଭକ୍ତଙ୍କ ପ୍ରତି ତାଙ୍କର କରୁଣା ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି।

4.    ଉଦଯାପନ:
•    ୧୬ ସପ୍ତାହ ପରେ ବ୍ରତର ଉଦଯାପନ କରାଯାଏ। ଏହିଦିନ ଏକ ବଡ଼ ପୂଜା କରାଯାଏ, ଯେଉଁଥିରେ ୮ ଜଣ ବାଳକଙ୍କୁ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇ ଗୁଡ଼ ଓ ସୋଲା ପରଷା ଯାଏ। ଏହା ମାଆଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୁଏ।
•    ଉଦଯାପନ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ଅମ୍ଳଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ନିଷେଧ।

କେଉଁ ସମୟରେ କରାଯାଏ?

ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ବ୍ରତ ଓ ପୂଜା ସାଧାରଣତଃ ଶୁକ୍ରବାର ଦିନ କରାଯାଏ, କାରଣ ଶୁକ୍ରବାର ଦେବୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେବୀଙ୍କ ପୂଜା ପାଇଁ ଶୁଭ ଦିନ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଏହା ସକାଳେ ବା ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ କରାଯାଇପାରେ। ବ୍ରତ ଆରମ୍ଭ କରିବା ପାଇଁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଋତୁ ବା ମାସ ଆବଶ୍ୟକ ନାହିଁ; ଭକ୍ତ ନିଜର ସୁବିଧା ଅନୁଯାୟୀ ଯେ କୌଣସି ଶୁକ୍ରବାରଠାରୁ ଏହା ଆରମ୍ଭ କରିପାରନ୍ତି। ତେବେ, ଶୁକ୍ଲପକ୍ଷ ବା ନବରାତ୍ରୀ ସମୟରେ ଏହା ଆରମ୍ଭ କରିବା ଅଧିକ ଶୁଭ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ।

ବ୍ରତ ପାଳନର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ

ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ବ୍ରତ ଓ ପୂଜାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ସନ୍ତୋଷ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଶାନ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତ କରିବା। ଏହା ଭକ୍ତଙ୍କୁ ଜୀବନରେ ସରଳତା, ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଓ ତୃପ୍ତିର ମହତ୍ତ୍ୱ ଶିଖାଇଥାଏ। ଏହି ବ୍ରତ ମାଧ୍ୟମରେ ଭକ୍ତମାନେ ନିଜର ମନୋବାଞ୍ଛା ପୂରଣ କରିବା ସହ ପାରିବାରିକ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ସମତୁଲ୍ୟତା ଆଣିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି। ଏହା ମଣିଷକୁ ଲୋଭ, ଅସନ୍ତୋଷ ଓ ଅଶାନ୍ତିରୁ ମୁକ୍ତ କରି ଏକ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ଓ ସୁଖୀ ଜୀବନଯାପନ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୁଏ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ଏହି ବ୍ରତ ଭକ୍ତଙ୍କୁ ଆତ୍ମନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ନିୟମାନୁବର୍ତୀତା ଓ ଧର୍ମ ପ୍ରତି ଶ୍ରଦ୍ଧା ବଢ଼ାଇଥାଏ।

ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଆଧୁନିକ ପ୍ରଭାବ

ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ପୂଜା ଏକ ଅନନ୍ୟ ଉଦାହରଣ, ଯେଉଁଥିରେ ପୌରାଣିକ ଓ ଆଧୁନିକ ସଂସ୍କୃତିର ମିଳନ ଦେଖାଯାଏ। ୧୯୭୫ରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର “ଜୟ ସନ୍ତୋଷୀ ମା” ଏହି ପୂଜାକୁ ଲୋକପ୍ରିୟ କରିବାରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ସାଧାରଣ ଜନତା ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ମହିମା, ବ୍ରତ କଥା ଓ ପୂଜା ବିଧି ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧିକ ଜାଣିପାରିଥିଲେ। ଏହା ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ଧର୍ମ ରୂପେ ଉଭା ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ସାଧାରଣ ମଣିଷ ନିଜର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କୁ ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସହାୟକ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।

ଉପସଂହାର

ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ପୂଜା ଓ ବ୍ରତ ହେଉଛି ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଯାତ୍ରା, ଯାହା ଭକ୍ତଙ୍କୁ ସନ୍ତୋଷ, ସୁଖ ଓ ଶାନ୍ତିର ପଥ ଦେଖାଇଥାଏ। ଏହା ଜୀବନରେ ସରଳତା ଓ ଧୈର୍ଯ୍ୟର ମହତ୍ତ୍ୱ ଶିଖାଇବା ସହ ପାରିବାରିକ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ସମୃଦ୍ଧି ଆଣିଥାଏ। ଏହି ପୂଜାର ସରଳ ବିଧି ଓ ଗହନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଏହାକୁ ସମସ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଆକର୍ଷଣୀୟ କରିଛି। ସନ୍ତୋଷୀ ମାଆଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ସହ ଭକ୍ତମାନେ ନିଜ ଜୀବନରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟି ଓ ସମୃଦ୍ଧି ଅର୍ଜନ କରିପାରନ୍ତି, ଯାହା ଏହି ବ୍ରତର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ।