Life History of Surya Dev: ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କର କେତେଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ? ତାଙ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କ ନାଁ କ'ଣ?

ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଜଣେ ପ୍ରମୁଖ ଦେବତା ଭାବରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି। ସେ ଜୀବନର ଆଲୋକ, ଶକ୍ତି ଓ ଉତ୍ସାହର ପ୍ରତୀକ ଅଟନ୍ତି। ବେଦ ଓ ପୁରାଣରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଜଗତର ଆତ୍ମା ଓ ଶକ୍ତିସ୍ୱରୂପ ବୋଲି ସ୍ୱୀକାର କରାଯାଏ। ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ, ପରିବାର, ବିଶେଷ ଗୁଣ ଏବଂ ପୁରାଣରେ ତାଙ୍କୁ ନେଇ ଘଟିଥିବା କିଛି ଘଟଣା ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ବିବରଣ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି।

ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଜନ୍ମ ଓ ପିତାମାତା

ହିନ୍ଦୁ ପୌରାଣିକ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନୁସାରେ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତା ଋଗ୍ ବେଦରେ ଜଣେ ମୁଖ୍ୟ ଦେବତା ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣିତ। ତାଙ୍କ ଜନ୍ମ ସମ୍ପର୍କୀୟ କାହାଣୀ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିଷ୍ଣୁ ପୁରାଣ, ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ପୁରାଣ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପୁରାଣରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପିତା ହେଉଛନ୍ତି ମହର୍ଷି କଶ୍ୟପ ଏବଂ ମାତା ହେଉଛନ୍ତି ଅଦିତି। ମହର୍ଷି କଶ୍ୟପ ଜଣେ ମହାନ ଋଷି ଥିଲେ, ଯିଏ ବିଭିନ୍ନ ଦେବତା, ଅସୁର ଓ ଅନ୍ୟ ଜୀବଙ୍କ ପିତା ଥିଲେ।

ଅଦିତି ଥିଲେ ଦେବମାତା, ଯାହାଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ଆଦିତ୍ୟମାନେ (ଦ୍ୱାଦଶ ଆଦିତ୍ୟ) ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ, ଯେଉଁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅନ୍ୟତମ। ଅଦିତିଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଏକ ଦୀପ୍ତିମାନ ଶକ୍ତି ରୂପେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ। ତାଙ୍କର ତେଜ ଏତେ ପ୍ରଖର ଥିଲା ଯେ ସୃଷ୍ଟିର ଅନ୍ୟ ଜୀବମାନେ ତାହା ସହିପାରୁ ନଥିଲେ। ବେଦରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ "ସବିତା" ନାମରେ ମଧ୍ୟ ସମ୍ବୋଧନ କରାଯାଇଛି, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଜୀବନ ଓ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ।

ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପିଲାଦିନ

ପୌରାଣିକ ଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପିଲାଦିନ ସମ୍ପର୍କରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ବର୍ଣ୍ଣନା ନାହିଁ, କାରଣ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଏକ ଦୈବୀଶକ୍ତି ରୂପେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟିର ଶୁଭାରମ୍ଭରୁ ହିଁ ଜଗତକୁ ଆଲୋକିତ କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ବାଲ୍ୟକାଳୀନ କାହାଣୀ ଅପେକ୍ଷା ତାଙ୍କର ଦୈବୀ କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଶକ୍ତି ଉପରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଛି। ତାଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଅଧିପତି ଭାବେ ବିଚାର କରାଯାଏ ଏବଂ ସେ ନିୟମିତ ଭାବେ ଆକାଶ ମାର୍ଗରେ ନିଜ ରଥରେ ବିଚରଣ କରନ୍ତି।

ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପରିବାର

ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ପରିବାର ବିଷୟରେ ପୁରାଣରେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି। ତାଙ୍କର ଦୁଇ ପତ୍ନୀ ହେଉଛନ୍ତି- ସଂଜ୍ଞା (ବା ସରଣ୍ୟୁ) ଏବଂ ଛାୟା। ‘ସଂଜ୍ଞା’ ଥିଲେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ଝିଅ। ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ତେଜ ଏତେ ପ୍ରଖର ଥିଲା ଯେ ସଂଜ୍ଞା ତାହା ସହିପାରୁ ନଥିଲେ। ଏକ ସମୟରେ ସେ ନିଜର ଛାୟା (ଛାୟା ନାମକ ଏକ ରୂପ) ସୃଷ୍ଟି କରି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ବାପ ଘରକୁ ଚାଲି ଯାଇଥିଲେ। ସଂଜ୍ଞାଙ୍କଠାରୁ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ତିନିପୁତ୍ର ଓ ଏକ ଝିଅ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ। ସେମାନେ ହେଲେ-

• ମନୁ: ମନୁଷ୍ୟ ଜାତିର ଆଦିପୁରୁଷ ବା ପ୍ରଥମ ମନୁ
• ଯମ: ମୃତ୍ୟୁ ଓ ଧର୍ମର ଦେବତା
• ଯମୁନା: ପବିତ୍ର ନଦୀ ଯମୁନାର ଦେବୀ
• ଅଶ୍ୱିନୀ କୁମାର: ଦୁଇ ଦେବତା, ଯେଉଁମାନେ ଆୟୁର୍ବେଦ ଓ ଚିକିତ୍ସାର ଦେବତା ଭାବେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।

ଏପଟେ ସଂଜ୍ଞାଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଛାୟା ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ସହ ରହିଥିଲେ। ଛାୟାଙ୍କଠାରୁ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ମଧ୍ୟ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ। ସେମାନେ ହେଲେ-

• ଶନି: ଗ୍ରହମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶନି ଦେବତା
• ତପତୀ: ଏକ ନଦୀ ଦେବୀ
• ସାବର୍ଣି ମନୁ: ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏକ ମନ୍ୱନ୍ତରର ମନୁ

ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ବିଶେଷ ଗୁଣ

ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କୁ ବେଦରେ ଜଣେ ସର୍ବଦ୍ରଷ୍ଟା ଦେବତା ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। ତାଙ୍କର କିଛି ବିଶେଷ ଗୁଣ ହେଉଛି:

• ସେ ହେଲେ ଆଲୋକ ଓ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ: ସୂର୍ଯ୍ୟ ଜଗତକୁ ଆଲୋକ ଓ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି। ତାଙ୍କ କିରଣ ଜୀବନକୁ ପୋଷଣ କରେ ଓ ଅନ୍ଧକାରକୁ ଦୂର କରେ।
• ସେ ହେଉଛନ୍ତି ସମୟର ନିୟନ୍ତ୍ରକ: ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଉଦୟ ଓ ଅସ୍ତ- ଦିନ ଓ ରାତିର ସୃଷ୍ଟି କରେ, ଯାହା ସମୟର ଚକ୍ରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ। ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ସମୟର ନିୟନ୍ତ୍ରକ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
• ସେ ହେଲେ ଆରୋଗ୍ୟଦାତା: ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ କିରଣ, ଆୟୁର୍ବେଦ ଅନୁସାରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର ଅଟେ। ସୂର୍ଯ୍ୟନମସ୍କାର ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଉପାସନା ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ପାଇଁ ଲାଭଦାୟକ ହୋଇଥାଏ।
• ସେ ହେଲେ ଜଣେ ସର୍ବଦ୍ରଷ୍ଟା: ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ "ଜଗତଚକ୍ଷୁ" ବା ଜଗତର ଆଖି କୁହାଯାଏ, କାରଣ ସେ ସମସ୍ତଙ୍କ କର୍ମକୁ ଦେଖନ୍ତି।
• ଦୈବୀ ରଥ: ସୂର୍ଯ୍ୟ ଏକ ସପ୍ତାଶ୍ୱ ରଥରେ (ସାତ ଘୋଡ଼ାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଟଣା ରଥ) ଆକାଶରେ ବିଚରଣ କରନ୍ତି। ଏହି ସାତ ଘୋଡ଼ା ସପ୍ତାହର ସାତ ଦିନ ବା ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ସାତ କିରଣକୁ ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ଭାବେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରେ। ତାଙ୍କ ରଥଚାଳକ ହେଉଛନ୍ତି ଅରୁଣ, ଯିଏ ଉଷା (ପ୍ରଭାତ) ର ଦେବତା।

ପୌରାଣିକ କାହାଣୀ

ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କ ସହ ଜଡ଼ିତ ଅନେକ ପୌରାଣିକ କାହାଣୀ ରହିଛି। ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାହାଣୀ ହେଉଛି ସଂଜ୍ଞା ଓ ଛାୟାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କ।

ସଂଜ୍ଞା ଓ ଛାୟା: ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସଂଜ୍ଞା, ସ୍ୱାମୀଙ୍କର ପ୍ରଖର ତେଜ ସହିପାରୁ ନଥିଲେ। ତେଣୁ ସେ ନିଜର ଏକ ଛାୟା ସୃଷ୍ଟି କଲେ ଓ ତାକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ରହିବାକୁ ଛାଡ଼ି ଦେଇ ବାପଘରକୁ ଚାଲିଗଲେ। ତେବେ ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ ଏମିତି ଛାଡ଼ିଦେଇ ପଳାଇ ଆସିବାଟାକୁ ସଂଜ୍ଞାଙ୍କ ପିତା ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପସନ୍ଦ କଲେନାହିଁ। ପିତାଙ୍କ ସହ ମତ ନ ମିଶିବାରୁ ସଂଜ୍ଞା ଏକ ଘୋଡ଼ୀର ରୂପ ଧାରଣ କରି ତପସ୍ୟା କରିବାକୁ ଜଙ୍ଗଲ ଭିତରକୁ ଚାଲିଗଲେ। ଏହା ଜାଣିବା ପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ଖୋଜି ବାହାର କଲେ। ତା ପରେ ସଂଜ୍ଞାଙ୍କ ପିତା ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କଲେ- ଦୟାକରି ଆପଣ ମୋର କିଛି ତେଜ କମାଇ ଦିଅନ୍ତୁ। ବିଶ୍ୱକର୍ମା ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ତେଜର ଏକ ଅଂଶ କାଟି ତାହାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଦୈବୀ ଅସ୍ତ୍ର ନିର୍ମାଣରେ ବ୍ୟବହାର କଲେ, ଯେପରି ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର ଓ ଶିବଙ୍କ ତ୍ରିଶୂଳ। ଏହାପରେ ସଂଜ୍ଞା ପୁନର୍ବାର ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ସହ ମିଳିତ ହେଲେ।

ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ହନୁମାନ: ଆଉ ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କାହାଣୀ ହେଉଛି, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ହନୁମାନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କ। ରାମାୟଣ ଅନୁସାରେ, ହନୁମାନ ବାଲ୍ୟକାଳରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଏକ ପାଚିଲା ଫଳ ବୋଲି ଭାବି ଗିଳିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ। ସୂର୍ଯ୍ୟ ତାଙ୍କର ବାଲ୍ୟସୁଲଭ କାର୍ଯ୍ୟରେ ମୁଗ୍ଧ ହୋଇ ହନୁମାନଙ୍କୁ ଜ୍ଞାନ ଓ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ହନୁମାନଙ୍କର ଗୁରୁ ହେଲେ ଓ ତାଙ୍କୁ ଶାସ୍ତ୍ର ଓ ଯୁଦ୍ଧକଳାର ଜ୍ଞାନ ଦେଲେ।

ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ୱ

ସୂର୍ଯ୍ୟ କେବଳ ଏକ ଗ୍ରହ ବା ଦେବତା ନୁହଁନ୍ତି, ସେ ଜୀବନର ପ୍ରତୀକ। ଋଗ୍ ବେଦରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ "ସତ୍ୟସ୍ୱରୂପ" ଓ "ଚୈତନ୍ୟର ଆଧାର" ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। ଗାୟତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ "ସବିତା" ରୂପେ ସମ୍ବୋଧନ କରାଯାଇ ତାଙ୍କୁ ଜ୍ଞାନ ଓ ବୁଦ୍ଧିର ପ୍ରେରଣାଦାତା ଭାବେ ପୂଜା କରାଯାଏ। ସୂର୍ଯ୍ୟନମସ୍କାର ଓ ଛଠପୂଜା ଭଳି ଉତ୍ସବ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରତି ଭକ୍ତି ଓ ଶ୍ରଦ୍ଧାର ପ୍ରମାଣ।

ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କ ବିଷୟରେ କିଛି ଅଜଣା ତଥ୍ୟ:

• ହିନ୍ଦୁ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କୁ ବିଶ୍ଵର ପିତା ଏବଂ ସମସ୍ତ ଜୀବନର ଉତ୍ସ ଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ।
• ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଲୋକ ଗ୍ରହର ଶାସକ କୁହାଯାଏ, ଯାହାକୁ ମହାନ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଶକ୍ତିର ଏକ କ୍ଷେତ୍ର ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ।
• ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବ ସୁସ୍ଥତା ଓ କୁଶଳତା ସହିତ ଜଡ଼ିତ। ତାଙ୍କୁ ରୋଗ ନିରାମୟ କରିବାର ଶକ୍ତି ଏବଂ ଜୀବନୀ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିବାର କ୍ଷମତା ଥିବା କୁହାଯାଏ।
• ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କୁ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ବିକାଶ ଏବଂ ଜ୍ଞାନୋଦୟର ପ୍ରତୀକ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ତାଙ୍କୁ ଆତ୍ମାକୁ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଜାଗରଣ ଆଡ଼କୁ ପଥ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିବା କୁହାଯାଏ।
• ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ, ସବିତ୍ର ଏବଂ ଆଦିତ୍ୟ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ରୂପରେ ପୂଜା କରାଯାଏ।
• ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବ ସୌର ମଣ୍ଡଳର ଚକ୍ର ସହିତ ଜଡ଼ିତ, ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଶକ୍ତି ଏବଂ ଆତ୍ମସମ୍ମାନକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ।
• ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କୁ ନ୍ୟାୟର ଦେବତା ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟାୟ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀଙ୍କୁ ଦଣ୍ଡ ଦେବାର କୁହାଯାଏ।
• "ଗାୟତ୍ରୀ" ବୈଦିକ ମନ୍ତ୍ର ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଏବଂ ଏହା ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଜ୍ଞାନୋଦୟ ପ୍ରଦାନ କରିବାର ଶକ୍ତି ରହିଛି ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
• ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କୁ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ପର୍ବରେ ପୂଜା କରାଯାଏ, ଯାହା ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଉତ୍ତର ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧ ଆଡ଼କୁ ଯାତ୍ରାର ଆରମ୍ଭକୁ ଚିହ୍ନିତ କରେ।
• ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କୁ ଦିବ୍ୟ ଆଲୋକର ପ୍ରତୀକ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ଏବଂ ଆତ୍ମାକୁ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଜାଗରଣ ଆଡ଼କୁ ପଥ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିବା କୁହାଯାଏ।