କେମିତି ହୁଏ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବନକଲାଗି, ଜାଣନ୍ତୁ

ବହୁ ବାଦବିବାଦ ପରେ ଆଜି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଛି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଗୁପ୍ତ ବନକଲାଗି ନୀତି। ଏଥିପାଇଁ ସନ୍ଧ୍ୟା ୬ଟାରୁ ଦର୍ଶନରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଛନ୍ତି ଭକ୍ତ। ତେବେ କଣ ଏହି ବନକଲାଗି ନୀତି। କେମିତି କରାଯାଏ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଶ୍ରୀମୁଖ ଶିଙ୍ଗାର, କଣ ସବୁ ସାମଗ୍ରୀ ଏଥିରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ, କେଉଁ ଠାକୁରଙ୍କ ଠାରେ କେଉଁ ପ୍ରମୁଖ ରଂଗ ଲାଗି କରାଯାଏ। ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ଏହି ରିପୋର୍ଟରେ।

ଦୁଆର ବନ୍ଦ, ଦର୍ଶନ ବନ୍ଦ। ଚାଲିଛି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବନକଲାଗି ନୀତି। ସାଧାରଣ ଭକ୍ତଟିଏ ବୁଝିବା ପାଇଁ ଏହାର ସରଳ ଅର୍ଥ ହେଲା ମୁଖ ଶିଙ୍ଗାର ବା ମୁଖସଜ୍ଜା। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଗର୍ଭଗୃହସ୍ଥ ରତ୍ନସିଂହାସନରେ ବିରାଜିତ ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଡ଼ଭାଇ ବଳଭଦ୍ର ଓ ଭଉଣୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ମୁଖମଣ୍ଡଳର ଦୀପ୍ତି ବଢ଼ାଇବା ଲାଗି ଶହ ଶହ ବର୍ଷ ଧରି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଆସୁଛି ଏହି ଗୁପ୍ତ ନୀତି। ତେବେ ପ୍ରତିଟି ଜଗନ୍ନାଥ ପ୍ରେମୀ ଓ ଭକ୍ତଙ୍କ ମନରେ ଜିଜ୍ଞାସା- ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ମୁଖକୁ ଅତି ଆକର୍ଷଣୀୟ କରିଦେଉଥିବା ଏ ବନକଲାଗିରେ କଣ ସବୁ ସାମଗ୍ରୀ ଲାଗେ ? ଏସବୁ ସାମଗ୍ରୀ ଆସେ କେଉଁଠୁ ? କେଉଁ ସେବକ ଏ ନୀତି କରିବାକୁ ସତ୍ତ୍ବଲିପିରେ ଉଲ୍ଳେଖ ଅଛି ? ତାସହ ଏଥିପାଇଁ କେତେ ସମୟ ଲାଗେ ?

ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ରେକର୍ଡ ଅଫ୍ ରାଇଟ୍ସ କୁହେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ଏହି ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ଲାଗି ସେବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଛନ୍ତି ଦତ୍ତମହାପାତ୍ର ସେବକ। ଏହା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସେବା ଓ ସିଧା ରତ୍ନବେଦୀ ଉପରେ ଚଢ଼ି ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ଆକର୍ଷଣୀୟ ରୂପ ଦେବାର ସୁଯୋଗ। ବନକଲାଗିରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରି ପ୍ରକାର ପ୍ରାକୃତିକ ରଙ୍ଗ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ, ଯାହା ହେଲା କଳା, ଧଳା, ନାଲି ଓ ହଳଦିଆ। ଆଉ ଏଥିପାଇଁ ଦରକାର ପଡୁଥିବା ସାମଗ୍ରୀ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା କଜ୍ଜ୍ବଳ, ହିଙ୍ଗୁଳ, ହରିତାଳ, କସ୍ତୁରୀ, ଚନ୍ଦନ, କର୍ପୂର, କେଶର ଓ ଘୋରା ଶଙ୍ଖ। ଏଥିରୁ ଅଧିକାଂଶ ବନଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ। ହିଙ୍ଗୁଳକୁ ହଳଦିଆ ରଙ୍ଗ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବାବେଳେ ହରିତାଳ ଲାଲ ରଂଗ ପାଇଁ ଦରକାର।  ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ଶ୍ରୀମୁଖ ଶିଙ୍ଗାର ପାଇଁ ଅତି ଦରକାରୀ ଧଳା ରଂଗ ମୁଖ୍ୟତଃ ଘୋରା ହୋଇଥିବା ଦକ୍ଷିଣାବର୍ତ୍ତୀ ଶଙ୍ଖରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ।

ସେହିପରି କଳାଠାକୁର ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଶ୍ରୀମୁଖ ଶିଙ୍ଗାର ପାଇଁ ପ୍ରଜ୍ବଳିତ ଦୀପରୁ ସଂଗୃହୀତ କଳା ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାମଗ୍ରୀ ରୁପା ଷଡ଼େଇରେ ରଖି ଗୋଳାଯିବା ପରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ବନକଲାଗି କରାଯାଏ। ଯେହେତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ କସ୍ତୁରୀ ଅତି ଦୁର୍ଲଭ ହୋଇଛି ଓ ନେପାଳରୁ ଆଉ ଏହା ଆସୁନାହିଁ। ତେଣୁ ତାକୁ ବାଦ୍ ଦେଇ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ଯୋଗାଇ ଦେଉଥିବା ବାକି ସାମଗ୍ରୀରେ ହିଁ ବନକଲାଗି କରାଯାଉଥିବା କହିଛନ୍ତି ଦତ୍ତ ମହାପାତ୍ର ସେବକ।

ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବନକଲାଗି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁପ୍ତ ଓ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ ନୀତି। ଦ୍ୱିତୀୟ ଭୋଗ ମଣ୍ଡପ ଉଠିବା ପରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ପହୁଡ଼ କରାଯାଇ ଏହି ନୀତି ଆରମ୍ଭ କରାଯାଏ। ଯାହାକି ଅତିକମ୍ରେ ୪ରୁ ୫ଘଣ୍ଟା ଲାଗିଥାଏ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ଓ ଦତ୍ତମହାପାତ୍ର ସେବକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାରକୁ ନେଇ ବିବାଦ ଯୋଗୁଁ ଦୀର୍ଘ ଦେଢ଼ ମାସ ଧରି ଶ୍ରୀମୁଖ ଶିଙ୍ଗାର ବନ୍ଦ ରହିବା ପରେ ଆଜି ଏହା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଛି। ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଦର୍ଶନ ବନ୍ଦ ଥିଲେ ବି ଭକ୍ତ ନିରାଶ ହୋଇନାହାନ୍ତି ବରଂ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ସୁନ୍ଦର ଓ ଆକର୍ଷଣୀୟ ରୂପରେ ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଉତ୍କଣ୍ଠାରେ ଅଛନ୍ତି। ବନକଲାଗି ପରେ ପୁଣି ଝଲସିବ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ଶ୍ରୀମୁଖ। ଆସନ୍ତାକାଲିଠୁ ଦର୍ଶନ ପାଇ କୃତ୍ୟ କୃତ୍ୟ ହେବେ ଦର୍ଶନାର୍ଥୀ।