ପୋଖରାନ ପରୀକ୍ଷଣ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ବି ଅଜ୍ଞ ଥିଲା

୧୯୭୪ ମସିହା ଆଜିର ଦିନରେ(ମେ ୧୮) ଭାରତର ପୋଖରାନରେ ଯାହା ହୋଇଥିଲା ତାହା ଦେଖି ବିଶ୍ୱ ଚକିତ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ଭାରତ ଚୁପଚାପ୍ ଏତେ ବଡ଼ ସଫଳତା ହାସଲ କରିବ ବୋଲି କାହାରି ଧାରଣା ନ ଥିଲା। ସେଦିନ ଭାରତ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ପରମାଣୁ ପରୀକ୍ଷଣ ସଫଳତାର ସହିତ କରିଥିଲା। ଏହା ଭାରତକୁ ସେହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ମଧ୍ୟରେ ସାମିଲ କରିଥିଲା ଯେଉଁମାନେ ପରମାଣୁ ଶକ୍ତି ସମ୍ପନ ଥିଲେ।

ଆଜକୁ ୪୭ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଭାରତ ପ୍ରଥମ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣ କରି ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱକୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା। ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତର ଏହି ପରୀକ୍ଷଣକୁ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣ ବୋଲି କହିଥିବାବେଳେ ଭାରତର ଏହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ଚକିତ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ପରମାଣୁ ଶକ୍ତି ହାସଲ କରିବାରେ ଭାରତ ସଫଳତା ହାସଲ କରିବ ବୋଲି କେହି ଆଶା କରି ନଥିଲେ। ତେବେ ଏହା ପରେ ଆମେରିକା ଭାରତ ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧ ଲଗାଇବା ସହିତ ପରମାଣୁ ସାମଗ୍ରୀ ଓ ଇନ୍ଧନ ଯୋଗାଣ ବନ୍ଦକରି ଦେଇଥିଲା।

ସେତେବେଳେ ଆମେରିକା ପାକିସ୍ତାନ ସହିତ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଛିଡା ହୋଇଥିଲା। ବାଂଲାଦେଶ ପାକିସ୍ତାନ ଠାରୁ ଅଲଗା ହେବାପରେ ସେ ଭାରତ ଉପରେ କ୍ରୋଧିତ ଥିଲା। ସେହି ସମୟରେ ଭାରତର ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନେଇ ଆମେରିକା ଚିଡି ଥିଲା। ଏଥିସହ ପାକିସ୍ତାନ ବିଭାଜନ ଓ ବାଂଲାଦେଶ ଗଠନ ପାଇଁ ଭାରତର ପଦକ୍ଷେପ ଆମେରିକାକୁ ପସନ୍ଦ ଆସି ନଥିଲା। ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ, ଯେତେବେଳେ ୧୯୭୪ ମସିହାରେ ଭାରତରେ ଚାଲୁଥିବା ଏକ ଗୁପ୍ତ ପରମାଣୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପରେ ଭାରତ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ପୋଖରାନରେ ପରମାଣୁ ପରୀକ୍ଷା କରିଥିଲା, ଏହା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ପାଇଁ ଏକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ପଦକ୍ଷେପ ଥିଲା। ଏହି ଅପରେସନର ନାମ ‘ସ୍ମାଇଲିଙ୍ଗ ବୁଦ୍ଧ’ ରଖାଯାଇଥିଲା।

ମେ ୧୮ରେ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣ ପାଇଁ ସମସ୍ତ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଶେଷ ହୋଇଥିଲା। ବିସ୍ଫୋରଣ ଉପରେ ନଜର ରଖିବା ପାଇଁ ୫ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଏହି ସ୍କାଫୋଲ୍ଡିଂ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା। ସମସ୍ତ ବଡ ସାମରିକ ଅଧିକାରୀ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ନଜର ରଖିଥିଲେ। ଅନ୍ତିମ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପାଇଁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ବିରେନ୍ଦ୍ର ସେଠୀଙ୍କୁ ପରୀକ୍ଷା ସ୍ଥାନକୁ ପଠାଇବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଛି।

ଅନୁସନ୍ଧାନ ପରେ ପରୀକ୍ଷା ସ୍ଥାନରେ ଜିପ୍ ଷ୍ଟାର୍ଟ ହୋଇ ନ ଥିଲା। ସକାଳ ୮ଟାରେ ବିସ୍ଫୋରଣର ସମୟ ସ୍ଥିର କରାଯାଇଥିଲା। ସମୟ ସରିଯାଉଥିଲା ଏବଂ ଯେତେବେଳେ ଜିପ୍ ଷ୍ଟାର୍ଟ ନ ହେବାରୁ ବିରେନ୍ଦ୍ର ସେଠୀ ଦୁଇ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଥିବା କଣ୍ଟ୍ରୋଲ ରୁମକୁ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ। ଏହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିକାଶ ହେତୁ ପରୀକ୍ଷା ସମୟ ୫ ମିନିଟ୍ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇଥିଲା।

ଏକ ପୁରା ଟିମ୍ ଦୀର୍ଘ ଦିନ ଧରି ଏହି ଗୁପ୍ତ ପ୍ରକଳ୍ପରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଆସୁଥିଲେ। ୭୫ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଓ ଇଞ୍ଜିନିୟରଙ୍କ ଦଳ ୧୯୬୭ରୁ ୧୯୭୪ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୭ ବର୍ଷ ପାଇଁ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କରିଥିଲେ। ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପକୁ BARCର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଡକ୍ଟର ରାଜା ରମନ୍ନା ପରିଚାଳନା କରିଥିଲେ। ୧୯୯୮ରେ ପୋଖରାନ୍ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣ ଦଳର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିବା ରମନ୍ନାଙ୍କ ଦଳରେ ଏପିଜେ ଅବଦୁଲ କଲାମ ମଧ୍ୟ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ।

୧୯୭୨ ମସିହାରେ, ଭାବା ପରମାଣୁ ଅନୁସନ୍ଧାନ କେନ୍ଦ୍ର ପରିଦର୍ଶନ କରିବା ସମୟରେ ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ସେଠାରେ ଥିବା ବୈଜ୍ଞାନିକମାନଙ୍କୁ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣ ପାଇଁ ପ୍ଲାଣ୍ଟ୍ ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଏହି ଅନୁମତି ମୌଖିକ ଥିଲା। ଅପରେସନ୍ ପରୀକ୍ଷା ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗୋପନୀୟ ରଖାଯାଇଥିଲା। ଏପରିକି ଆମେରିକା ମଧ୍ୟ ଏ ବିଷୟରେ କୌଣସି ସୂଚନା ପାଇପାରିଲା ନାହିଁ। ଆମେରିକା ଭାରତ ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧ ଲଗେଇଥିବା ବେଳେ ଏହି ସଙ୍କଟରେ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ ଭାରତର ପକ୍ଷ ରଖିଥିଲା।

ଏହି ବିସ୍ଫୋରଣର ମାଷ୍ଟରମାଇଣ୍ଡ ରାଜା ରମନ୍ନା ତାଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ଇୟର୍ସ ଅଫ୍ ପିଲଗ୍ରିମିଜ୍’ରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ ଏହି ଅପରେସନ୍ ବିଷୟରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକର କେବଳ କିଛି ଲୋକ ଜାଣିଥିଲେ। ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ମୁଖ୍ୟ ଶାସନ ସଚିବ ପି.ଏନ୍ ହକସର ଓ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ସହଯୋଗୀ ମୁଖ୍ୟ ସଚିବ ପିଏନ୍ ଧର, ଭାରତୀୟ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପରାମର୍ଶଦାତା ଡ. ନାଗ ଚୌଧୁରୀ ଓ ପରମାଣୁ ଶକ୍ତି କମିଶନର ଚେୟାରମ୍ୟାନ ଏଚ୍. ଏନ୍. ସେଠନା ଏବଂ ନିଜେ ରମନ୍ନାଙ୍କ ପରି କିଛି ଲୋକ ଏହା ସହ ଜଡିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏବଂ ସଭାଗୁଡ଼ିକରେ ସାମିଲ ଥିଲେ।

ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ସରକାର ଏହି ଅପରେସନରେ ମାତ୍ର ବୈଜ୍ଞାନିକଙ୍କୁ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ। ଭାରତୀୟ ସେନାର ପ୍ରମୁଖ ଜେନେରାଲ ଜି. ଜି. ବେଭୁର ଏବଂ ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ୱେଷ୍ଟର୍ନ ସେନାର କମାଣ୍ଡରମାନେ ଥିଲେ ଯେଉଁମାନେ ଏହି ଅପରେସନ୍ ବିଷୟରେ ଜାଣିଥିଲେ।

ଏହାକୁ ଭାରତ ଇତିହାସର ସବୁଠାରୁ ଗୁପ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଏକ ପୁସ୍ତକ ଦାବି କରିଛି ଯେ ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ମନ୍ତ୍ରୀ ଜଗଜୀବନ ରାମଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଏ ବିଷୟରେ କୌଣସି ସୂଚନା ଜଣା ନ ଥିଲା। ଯେତେବେଳେ ଏହି ଅପରେସନ୍ ସଫଳତାର ସହିତ ସମାପ୍ତ ହେଲା ସେତେବେଳେ ସେ ଏହା ବିଷୟରେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ।