Four Dhams of Hinduism: କେଉଁଠି କେଉଁଠି ରହିଛି ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଚାରିଧାମ? କେଉଁ ଧାମର ମଠକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ?

ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଚାରିଧାମ ଯାତ୍ରା ଏକ ପବିତ୍ର ତୀର୍ଥଯାତ୍ରା ଯାହା ଭାରତର ଚାରିଟି ପ୍ରମୁଖ ଧାମ ବା ଧାର୍ମିକ ସ୍ଥାନକୁ ସମେତ କରେ। ଏହି ଚାରିଧାମ ହେଉଛି: ବଦ୍ରୀନାଥ (ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡ), ଦ୍ୱାରକା (ଗୁଜରାଟ), ପୁରୀ (ଓଡ଼ିଶା) ଏବଂ ରାମେଶ୍ୱରମ (ତାମିଲନାଡୁ)। ଏହି ଚାରିଟି ସ୍ଥାନ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଏହାର ଦର୍ଶନ ମୁକ୍ତିପ୍ରାପ୍ତିର ମାର୍ଗ ଖୋଲିଦିଏ ବୋଲି ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି। ଚାରିଧାମ ଯାତ୍ରା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କ ଜୀବନରେ ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମାଇଲଖୁଣ୍ଟ ଭାବେ ଗଣନା ହୁଏ। ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ଚାରି ଧାମର ମହତ୍ତ୍ୱ, ଏଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହେବାର ଇତିହାସ ଏବଂ ଏହାର ଧାର୍ମିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ମୂଲ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ।

କେଉଁଠି ଅଛି କେଉଁ ଧାମ

‘ଚାରି ଧାମ’ ଶବ୍ଦଟି ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର ୪ଟି ପବିତ୍ର ଧାମ ବା ତୀର୍ଥସ୍ଥାନକୁ ସୂଚାଏ, ଯାହା ଭାରତ ଦେଶର ଚାରିଟି ଦିଗରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏହି ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ପବିତ୍ର ପୀଠ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଏଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି:

୧. ବଦ୍ରିନାଥ (ଉତ୍ତର ଭାରତ): ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ, ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡର ହିମାଳୟ ପର୍ବତରେ ଅବସ୍ଥିତ।

୨. ଦ୍ୱାରକା (ପଶ୍ଚିମ ଭାରତ): ଭଗବାନ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ, ଗୁଜରାଟରେ ଆରବସାଗର କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ।

୩. ପୁରୀ (ପୂର୍ବ ଭାରତ): ଭଗବାନ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ (ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଏକ ଅବତାର)ଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ, ଓଡ଼ିଶାର ବଙ୍ଗୋପସାଗର କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ।

୪. ରାମେଶ୍ୱରମ୍ (ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ): ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ, ତାମିଲନାଡୁର ଏକ ଦ୍ୱୀପରେ ଅବସ୍ଥିତ।

ଏହି ଚାରିଟି ସ୍ଥାନ ଭାରତର ଭୌଗୋଳିକ ଚାରିଦିଗକୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରେ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଏକତାର ପ୍ରତୀକ ସ୍ୱରୂପ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହାର ଦର୍ଶନ କରିବା ଦ୍ୱାରା ଭକ୍ତମାନେ ପାପରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇ ମୋକ୍ଷ ଲାଭ କରନ୍ତି ବୋଲି ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି।

ଚାରି ଧାମର ସୃଷ୍ଟି ଓ ଐତିହାସିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି

ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଚାରି ଧାମର ଧାରଣା ବା ଚର୍ଚ୍ଚା, ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ରହିଆସିଛି। କିନ୍ତୁ ଏହାର ବର୍ତ୍ତମାନର ରୂପ ୮ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା। ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ, ଜଣେ ମହାନ ହିନ୍ଦୁ ଦାର୍ଶନିକ ଓ ଅଦ୍ୱୈତ ବେଦାନ୍ତର ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ଥିଲେ। ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମକୁ ସଂଗଠିତ କରିବା ଏବଂ ଏହାର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ପ୍ରଚାର କରିବା ପାଇଁ ସେ ହିଁ ଭାରତବର୍ଷର ଚାରି ଦିଗରେ ୪ଟି ମଠ ବା ପୀଠ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ଏହି ଚାରି ମଠ ହେଉଛି:

• ବଦ୍ରିନାଥରେ- ଜ୍ୟୋତିର୍ମଠ (ଉତ୍ତର)
• ଦ୍ୱାରକାରେ- ଶାରଦା ମଠ (ପଶ୍ଚିମ)
• ପୁରୀରେ- ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ମଠ (ପୂର୍ବ)
• ରାମେଶ୍ୱରମ୍ ନିକଟ ଶୃଙ୍ଗେରୀରେ- ଶୃଙ୍ଗେରୀ ମଠ (ଦକ୍ଷିଣ)

ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏହି ଚାରିଟି ସ୍ଥାନକୁ ପବିତ୍ର ଧାମ ଭାବେ ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ଐକ୍ୟ ସ୍ଥାପନ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ଧାମଗୁଡ଼ିକରେ ବିଷ୍ଣୁ ଓ ଶିବଙ୍କ ଉପାସନା ମାଧ୍ୟମରେ ବୈଷ୍ଣବ ଓ ଶୈବ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ସମନ୍ୱୟ ଘଟିଥିଲା। ପୁରାଣ ଓ ଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁସାରେ, ଏହି ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକରେ ଦୈବୀଶକ୍ତିର ବାସ ରହିଛି, ଯାହା ଭକ୍ତଙ୍କୁ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଚେତନା ପ୍ରଦାନ କରେ।

ଚାରିଧାମର ବିସ୍ତୃତ ବର୍ଣ୍ଣନା

୧.ବଦ୍ରିନାଥ

ଅବସ୍ଥାନ: ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡର ହିମାଳୟ ପର୍ବତରେ, ଅଲକାନନ୍ଦା ନଦୀ କୂଳରେ।

ଦେବତା: ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ, ଯିଏ ଏଠାରେ ବଦ୍ରୀନାରାୟଣ ରୂପେ ପୂଜିତ।

ମହତ୍ତ୍ୱ: ବଦ୍ରିନାଥ ମନ୍ଦିର ଚାରିଧାମ ଯାତ୍ରାର ପ୍ରମୁଖ ସ୍ଥାନ ଏବଂ ଏହା ୧୦୮ ଦିବ୍ୟ ଦେଶମ୍‌ରୁ ଗୋଟିଏ। ଏହା ପାଞ୍ଚଟି ବଦ୍ରି ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଧାନ। ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ, ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଏଠାରେ ତପସ୍ୟା କରିଥିଲେ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଦେବୀ ତାଙ୍କୁ ବଦ୍ରି (ଜଙ୍ଗଲୀ ଫଳ) ଗଛରେ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇଥିଲେ।

ବିଶେଷତ୍ୱ: ମନ୍ଦିରଟି ବର୍ଷରେ ମାତ୍ର ୬ ମାସ (ଏପ୍ରିଲ/ମେ’ରୁ ଅକ୍ଟୋବର/ନଭେମ୍ବର) ଖୋଲା ରହେ, କାରଣ ଶୀତକାଳରେ ତୁଷାରପାତ ହୁଏ। ଏହି ସମୟରେ ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଜୋଶୀମଠକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରାଯାଏ।

ଐତିହାସିକ ମହତ୍ତ୍ୱ: ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ପୁନଃସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏଠାରେ ଜ୍ୟୋତିର୍ମଠ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ।

୨.ଦ୍ୱାରକା

ଅବସ୍ଥାନ: ଗୁଜରାଟରେ ଅରବ ସାଗର କୂଳରେ।

ଦେବତା: ଭଗବାନ କୃଷ୍ଣ, ଯିଏ ଏଠାରେ ଦ୍ୱାରକାଧୀଶ ରୂପେ ପୂଜିତ।

ମହତ୍ତ୍ୱ: ଦ୍ୱାରକା ଭଗବାନ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ରାଜଧାନୀ ଥିଲା, ଯାହା ମହାଭାରତରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ। ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ, କୃଷ୍ଣ ମଥୁରା ଛାଡ଼ି ଦ୍ୱାରକାରେ ଏକ ନୂଆ ନଗରୀ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ଏହା ୧୦୮ ଦିବ୍ୟ ଦେଶମ୍‌ରୁ ଗୋଟିଏ।

ବିଶେଷତ୍ୱ: ଦ୍ୱାରକାଧୀଶ ମନ୍ଦିରର ଶିଖରରେ ଏକ ପତାକା ପ୍ରତିଦିନ ୫୨ଥର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଏ, ଯାହା ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ରୀତି। ନିକଟସ୍ଥ ବେଟ ଦ୍ୱାରକା ଦ୍ୱୀପ ମଧ୍ୟ ପବିତ୍ର ସ୍ଥାନ।

ଐତିହାସିକ ମହତ୍ତ୍ୱ: ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ଏଠାରେ ଶାରଦା ମଠ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ପୁରାତତ୍ତ୍ୱବିଦମାନେ ଦ୍ୱାରକାରେ ପ୍ରାଚୀନ ନଗରୀର ଅବଶେଷ ଖୋଜି ପାଇଛନ୍ତି, ଯାହା ଏହାର ଐତିହାସିକତାକୁ ସମର୍ଥନ କରେ।

୨.ପୁରୀ

ଅବସ୍ଥାନ: ଓଡ଼ିଶାରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର, ଯେଉଁଠି ଅବସ୍ଥାନ କରନ୍ତି ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ।

ଦେବତା: ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ (ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଏକ ରୂପ) ଏଠାରେ ସାନ ଭଉଣୀ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା ଓ ବଡ଼ଭାଇ ତଥା ବଡ଼ଠାକୁର ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ସହିତ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଅଛନ୍ତି।

ମହତ୍ତ୍ୱ: ପୁରୀରେ ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିବା ମନ୍ଦିରକୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର କୁହାଯାଏ। ଏହା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପବିତ୍ର ପୀଠ। ଏହା ମୁକ୍ତିଦାୟୀ ତୀର୍ଥ ଭାବେ ପରିଚିତ। ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ, ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ, ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଆଦେଶରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଏହା ମଧ୍ୟ ୧୦୮ ଦିବ୍ୟ ଦେଶମ୍‌ରୁ ଗୋଟିଏ।

ବିଶେଷତ୍ୱ: ବାର୍ଷିକ ରଥଯାତ୍ରା ପୁରୀର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଉତ୍ସବ, ଯେଉଁଥିରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ମନ୍ଦିରରେ ଅଣ-ହିନ୍ଦୁଙ୍କୁ ପ୍ରବେଶ ନିଷେଧ, ଯାହା ଏହାର ପାରମ୍ପରିକ ନିୟମ।

ଐତିହାସିକ ମହତ୍ତ୍ୱ: ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ଏଠାରେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ମଠ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତି ଓଡ଼ିଶାର ପରିଚୟର ଅଂଶ।

୩.ରାମେଶ୍ୱରମ୍

ଅବସ୍ଥାନ: ତାମିଲନାଡୁର ପାମ୍ବନ ଦ୍ୱୀପରେ।

ଦେବତା: ଭଗବାନ ଶିବ ଏଠାରେ ରାମନାଥସ୍ୱାମୀ ରୂପରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।

ମହତ୍ତ୍ୱ: ରାମେଶ୍ୱରମ୍ ୧୨ଟି ଜ୍ୟୋତିର୍ଲିଙ୍ଗ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ। ରାମାୟଣ ଅନୁସାରେ, ପ୍ରଭୁ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଲଙ୍କା ଯାତ୍ରା ପୂର୍ବରୁ ଏଠାରେ ଶିବଲିଙ୍ଗ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ଏହା ଶୈବ ଓ ବୈଷ୍ଣବ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ମିଳନ ସ୍ଥଳ।

ବିଶେଷତା: ମନ୍ଦିରରେ ୨୨ଟି ପବିତ୍ର କୂଅ (ତୀର୍ଥ) ରହିଛି, ଯେଉଁଥିରେ ସ୍ନାନ କରି ଭକ୍ତମାନେ ପୁଣ୍ୟ ଲାଭ କରନ୍ତି। ଏହି ମନ୍ଦିର ବିଶ୍ୱର ଦୀର୍ଘତମ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ।

ଐତିହାସିକ ମହତ୍ତ୍ୱ: ରାମେଶ୍ୱରମ୍ ରାମାୟଣର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସ୍ଥାନ। ନିକଟସ୍ଥ ରାମସେତୁ (ଆଦମ ସେତୁ) ଐତିହାସିକ ଓ ପୌରାଣିକ ମହତ୍ତ୍ୱ ରଖେ।

ଚାରିଧାମ ଯାତ୍ରାର ମହତ୍ତ୍ୱ

ଚାରିଧାମ ଯାତ୍ରା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ଏହା ଭକ୍ତଙ୍କୁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଦିଗରେ ପ୍ରଭାବିତ କରେ:

ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଉନ୍ନତି: ଚାରିଧାମର ଦର୍ଶନ ପାପରୁ ମୁକ୍ତି ଓ ମୋକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ତିର ମାର୍ଗ ଖୋଲେ।

ସାଂସ୍କୃତିକ ଐକ୍ୟ: ଏହି ଯାତ୍ରା ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳର ସଂସ୍କୃତି, ଭାଷା, ଓ ପରମ୍ପରାକୁ ଏକତ୍ର କରେ।

ଐତିହାସିକ ପଦଚିହ୍ନ: ଚାରିଧାମରେ ପୌରାଣିକ ଓ ଐତିହାସିକ ଘଟଣାବଳୀର ସନ୍ଧାନ ମିଳିଥାଏ।

ପର୍ଯ୍ୟଟନ: ଏହି ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକ ଭାରତର ପର୍ଯ୍ୟଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରେ।

ସାଧାରଣତଃ ଯାତ୍ରାଟି ବଦ୍ରିନାଥରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଦ୍ୱାରକା, ପୁରୀ, ଓ ରାମେଶ୍ୱରମରେ ଶେଷ ହୁଏ, ଯଦିଓ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମ ଅନୁସରଣ ଆବଶ୍ୟକ ନୁହେଁ।

ଆଧୁନିକ ପ୍ରେକ୍ଷାପଟରେ ଚାରିଧାମ

ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ଚାରିଧାମ ଯାତ୍ରା ଅଧିକ ସୁଗମ ହୋଇଛି। ରେଳ, ରାସ୍ତା, ଓ ବିମାନ ସେବା ଯୋଗୁଁ ଭକ୍ତମାନେ ସହଜରେ ଏହି ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ପହଞ୍ଚି ପାରୁଛନ୍ତି। ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ‘ଚାରିଧାମ ରାସ୍ତା ପ୍ରକଳ୍ପ’ ଏହି ଯାତ୍ରାକୁ ଅଧିକ ସୁବିଧାଜନକ କରିଛି। ତଥାପି, ହିମାଳୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ବଦ୍ରିନାଥ ଯାତ୍ରା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ, ଯାହା ଭକ୍ତଙ୍କ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଓ ଶ୍ରଦ୍ଧାର ପରୀକ୍ଷା ନେଇଥାଏ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ଅତ୍ୟଧିକ ପର୍ଯ୍ୟଟନର ପ୍ରଭାବ ଚାରିଧାମ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ ହୋଇଛି। ସରକାର ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ସଂସ୍ଥାମାନେ ଏହି ପବିତ୍ର ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକର ପରିବେଶ ଓ ପରିଚ୍ଛନ୍ନତା ରକ୍ଷା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ ନେଉଛନ୍ତି।

ଚାରିଧାମ ଯାତ୍ରା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଏକ ଅନନ୍ୟ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଅନୁଭବ, ଯାହା ଭକ୍ତଙ୍କୁ ଦୈବୀଶକ୍ତି ସହ ସଂଯୋଗ କରାଇଥାଏ। ବଦ୍ରିନାଥ, ଦ୍ୱାରକା, ପୁରୀ, ଓ ରାମେଶ୍ୱରମର ପବିତ୍ରତା ଭାରତର ଧାର୍ମିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ବୈଚିତ୍ର୍ୟକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ଏହି ଧାମଗୁଡ଼ିକ ଆଜି ମଧ୍ୟ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତଙ୍କ ଶ୍ରଦ୍ଧାର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ହୋଇ ରହିଛି। ଏହି ଯାତ୍ରା କେବଳ ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ୱ ନୁହେଁ ବରଂ ଭାରତର ଐତିହ୍ୟ ଓ ଐକ୍ୟର ପ୍ରତୀକ। ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ମଧ୍ୟ ଚାରିଧାମ ଯାତ୍ରା ଏକ ଅମୂଲ୍ୟ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଭାବେ ରହିଆସିଛି, ଯାହା ମାନବ ଜୀବନରେ ଶାନ୍ତି, ଶ୍ରଦ୍ଧା, ଓ ମୁକ୍ତିର ମାର୍ଗ ପ୍ରଶସ୍ତ କରେ।