Lord Vishwakarma: ସେ ଥିଲେ ବିଶ୍ୱର ପ୍ରଥମ ଇଞ୍ଜିନିୟର ଓ ସ୍ଥପତି, ଗଢ଼ିଥିଲେ ଏହି ୩ଟି ସହର ଓ ୪ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଅସ୍ତ୍ର

ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ହିନ୍ଦୁ ପୌରାଣିକ ପରମ୍ପରାରେ ଦିବ୍ୟ ଶିଳ୍ପୀ ତଥା ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଓ ନିର୍ମାଣ କଳାର ଦେବତା ଭାବେ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି। ସେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ତଥା ଦେବଗଣଙ୍କ ଶିଳ୍ପକାର ଭାବେ ପରିଚିତ। ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ମହିମା, ପୌରାଣିକ କାହାଣୀ, ତାଙ୍କ ଜନ୍ମ ଓ ବଂଶ ପରମ୍ପରା, ପୂଜାର ମହତ୍ତ୍ୱ ଏବଂ ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣରେ ତାଙ୍କର ଭୂମିକା ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିବରଣୀ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା।

ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ଜନ୍ମ ଓ ବଂଶ ପରମ୍ପରା

ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ, ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ହେଉଛନ୍ତି ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ପୁତ୍ର। ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ଜନ୍ମ ସମ୍ପର୍କରେ ବିଭିନ୍ନ ପୁରାଣରେ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣନା ମିଳେ। ଋଗ୍‌ବେଦରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କୁ 'ସର୍ବସୃଷ୍ଟିର ନିର୍ମାତା' ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। କେତେକ ପୌରାଣିକ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନୁସାରେ, ସେ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ମାନସ ପୁତ୍ର ଏବଂ ସୃଷ୍ଟିର ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଓ ଶିଳ୍ପକଳାର ଦାୟିତ୍ୱ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା।

ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ନାମ ଗୃହଲକ୍ଷ୍ମୀ ବା ଘୃତାଚୀ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ମିଳେ। ତାଙ୍କର ପାଞ୍ଚ ପୁତ୍ର ଥିଲେ, ଯେଉଁମାନେ କି ‘ବିଶ୍ୱକର୍ମା ସମ୍ପ୍ରଦାୟ’ର ପାଞ୍ଚ ପ୍ରମୁଖ ବଂଶର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଏହି ପାଞ୍ଚ ପୁତ୍ର ହେଲେ:

• ମନୁ (କାଠ କାରିଗର)
• ମୟ (ଲୌହକାର)
• ତ୍ୱଷ୍ଟା (ଧାତୁଶିଳ୍ପୀ)
• ଶିଳ୍ପୀ (ପ୍ରସ୍ତର ଶିଳ୍ପୀ)
• ବିଶ୍ୱଜ୍ଞ (ସୁନାର)

ଏହି ପାଞ୍ଚ ବଂଶର ଲୋକମାନେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ବଂଶଧର ଭାବେ ପରିଚିତ ଏବଂ ଭାରତରେ ଶିଳ୍ପ ଓ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ଥାଆନ୍ତି।

ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ମହିମା

ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କୁ ବିଶ୍ୱର ପ୍ରଥମ ଇଞ୍ଜିନିୟର ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟବିତ୍ ଭାବେ ଗଣନା କରାଯାଏ। ସେ ଦେବଗଣଙ୍କ ପାଇଁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର, ରଥ, ମନ୍ଦିର ଏବଂ ନଗର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କର କେତେକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସୃଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ଅଛି:

• ସ୍ୱର୍ଗଲୋକ: ଦେବଗଣଙ୍କ ନିବାସ ସ୍ଥାନ।
• ଲଙ୍କା: ରାବଣଙ୍କ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଲଙ୍କା, ଯାହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୁନ୍ଦର ଓ ସୁଦୃଢ଼ ଥିଲା।
• ଦ୍ୱାରକା: ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ନଗରୀ, ଯାହା ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା।
• ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ବଜ୍ର: ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଅସ୍ତ୍ର।
• ପୁଷ୍ପକ ରଥ: କୁବେରଙ୍କ ଉଡ଼ନ୍ତା ରଥ, ଯାହାକୁ ପରେ ରାବଣ ହସ୍ତଗତ କରିଥିଲେ।
• ଶିବଙ୍କ ତ୍ରିଶୂଳ ଓ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର: ଏହି ଦୁଇଟି ଦିବ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ।

ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟିର ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପ, ଯନ୍ତ୍ର ଓ ନିର୍ମାଣର ଆଦି ପୁରୁଷ ଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ତାଙ୍କର କୌଶଳ ଏବଂ ସୃଜନଶୀଳତା ଅନୁପମ, ଯାହା ତାଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପୀ ଓ କାରିଗରଙ୍କ ଆଦର୍ଶ କରିଥାଏ।

ପୌରାଣିକ ତଥ୍ୟ ଓ କାହାଣୀ

ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଅନେକ ପୌରାଣିକ କାହାଣୀ ପ୍ରଚଳିତ। ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କାହାଣୀ ଅନୁସାରେ, ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କୁ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ସୃଷ୍ଟିର ସମସ୍ତ ନଗର, ମନ୍ଦିର ଓ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିର୍ମାଣ କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଦେଖି ଦେବଗଣ ମଧ୍ୟ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ। ଅନ୍ୟ ଏକ କାହାଣୀରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ, ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ଝିଅ ସଂଜ୍ଞା ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କ ସହ ବିବାହିତା ଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ତୀବ୍ର ତେଜ ସହିବା ସଂଜ୍ଞା ପାଇଁ କଷ୍ଟକର ଥିଲା। ତେଣୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ତେଜକୁ କମାଇବା ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଛେଦନ କରିଥିଲେ। ଏହି ଛେଦିତ ଅଂଶରୁ ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର, ତ୍ରିଶୂଳ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦିବ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ର ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା।

ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା

ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା ଭାରତରେ ବିଶେଷତଃ କାରିଗର, ଶିଳ୍ପୀ, ଇଞ୍ଜିନିୟର ଓ ଶ୍ରମିକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜନପ୍ରିୟ। ଏହି ପୂଜା ପ୍ରତିବର୍ଷ ଭାଦ୍ରପଦ ମାସର ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ତିଥିରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ, ଯାହା ସାଧାରଣତଃ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ବା ଅକ୍ଟୋବର ମାସରେ ପଡ଼ିଥାଏ। ଏହି ଦିନ କାରଖାନା, ଶିଳ୍ପାଗାର ଓ ନିର୍ମାଣ ସ୍ଥଳମାନଙ୍କରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ବା ପ୍ରତିମାଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ। ଶିଳ୍ପୀମାନେ ତାଙ୍କର ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଓ ଉପକରଣକୁ ପୂଜା କରି ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ମାଗିଥାନ୍ତି।

ପୂଜାରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଫୁଲ, ଚନ୍ଦନ, ଧୂପ, ଦୀପ ଓ ମିଠା ଭୋଗ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ। ମନ୍ତ୍ର ଜପ ଓ ଆରତୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତାଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଯାଏ। ଏହି ଦିନଟି ଶିଳ୍ପୀ ଓ କାରିଗରଙ୍କ ପାଇଁ ନୂଆ କାର୍ଯ୍ୟର ଆରମ୍ଭ ଓ ସଫଳତାର ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ବିବେଚିତ ହୁଏ।

ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ଭୂମିକା

ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଅନ୍ୟତମ ପବିତ୍ର ଧାମ ହେଉଛି ଆମ ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀ। ଏଠାକାର ନିବାସୀ ହେଲେ ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ। ମନ୍ଦିର ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଅନ୍ୟତମ ପବିତ୍ର ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ। ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣରେ ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ପୌରାଣିକ କାହାଣୀ ଅନୁସାରେ, ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କୁ ନିବେଦନ କରିଥିଲେ।

ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନୁସାରେ, ବିଶ୍ୱକର୍ମା ଜଣେ ବୃଦ୍ଧ ଶିଳ୍ପୀଙ୍କ ରୂପରେ ଆସି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ସେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ଏକ କୁଟୀର ଭିତରେ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ରାଜାଙ୍କୁ କୌଣସି ବାଧା ନ ଦେବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଓ ରାଣୀ ଗୁଣ୍ଡିଚାଙ୍କର ଉତ୍କଣ୍ଠା ଓ ଅଧୈର୍ଯ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ସେମାନେ କୁଟୀରର ଦ୍ୱାର ଖୋଲି ଦେଖିଥିଲେ। ଫଳରେ, ବିଶ୍ୱକର୍ମା ଅସମାପ୍ତ ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକୁ ଛାଡ଼ି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଥିଲେ। ଏହି ଅସମାପ୍ତ ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ହିଁ ଆଜି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ରୂପରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।

ଏହି ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ବ କାଠରେ ନିର୍ମିତ ଏବଂ ପ୍ରତିଥର ନବକଳେବର ଉତ୍ସବ ସମୟରେ ପୁନଃ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଏ। ଏହି ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ଓ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ। ବିଶେଷତଃ ଦାରୁବ୍ରହ୍ମ ଅନ୍ୱେଷଣ ଓ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ ସମୟରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ପୂଜା ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ।

ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ସୃଜନଶୀଳତା, କୌଶଳ ଓ ଶିଳ୍ପକଳାର ପ୍ରତୀକ। ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ, ବଂଶ ପରମ୍ପରା, ପୌରାଣିକ କାହାଣୀ ଏବଂ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣରେ ତାଙ୍କର ଭୂମିକା ତାଙ୍କୁ ଏକ ଅନନ୍ୟ ସ୍ଥାନ ପ୍ରଦାନ କରିଛି। ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା ଶିଳ୍ପୀ ଓ କାରିଗରଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପବିତ୍ର ଉତ୍ସବ, ଯାହା ସୃଷ୍ଟିର ମହତ୍ତ୍ୱ ଓ ଶ୍ରମର ଗୁରୁତ୍ୱକୁ ସୂଚାଇଥାଏ। ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ସମସ୍ତ ସୃଜନଶୀଳ ମନକୁ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇ ଚାଲିଛି।