ସନାତନ ସଂସ୍କୃତିରେ ଶିବ ବା ମହାଦେବ ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରମୁଖ ଦେବତା। ସେ ତ୍ରିଦେବର ଏକ ଅଂଶ। ତାଙ୍କୁ ମହାଦେବ, ଦେବଙ୍କ ଦେବ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ସେ ଭୋଳାନାଥ, ଶଙ୍କର, ମହେଶ, ରୁଦ୍ର, ନୀଳକଣ୍ଠ, ଗଙ୍ଗାଧର ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା। ତନ୍ତ୍ର ସାଧନାରେ ସେ ଭୈରବ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା। ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ମୁଖ୍ୟ ଦେବତାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଶିବ ଅନ୍ୟତମ। ବେଦରେ ତାଙ୍କ ନାମ ରୁଦ୍ର। ଶଙ୍କରଙ୍କୁ ବିନାଶର ଦେବତା କୁହାଯାଏ।
ଭଗବାନ ଶଙ୍କର ଉଭୟ ସୌମ୍ୟ ଏବଂ ରୌଦ୍ର ରୂପ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ଶିବ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସୃଷ୍ଟିର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ଏବଂ ବିନାଶର ଅଧିପତି। ଯଦିଓ ଶିବଙ୍କର ଅର୍ଥ ମଙ୍ଗଳକାରୀ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ, ତଥାପି ସେ ନିଜ ଅଧୀନରେ ସର୍ବଦା ଉଭୟ ଲୟ ଏବଂ ପ୍ରଳୟକୁ ରଖିଥାନ୍ତି।
ରାବଣ, ଶନି, କାଶ୍ୟପ ଊଷି ଇତ୍ୟାଦି ତାଙ୍କର ଭକ୍ତ। ଶିବ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖନ୍ତି, ସେଥିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ମହାଦେବ କୁହାଯାଏ। ପୁରାଣ ଅନୁଯାୟୀ, ସେ ସ୍ୱୟମ୍ଭୁ କିନ୍ତୁ ଭୋଳାନାଥ ସହ ଜଡିତ ରହସ୍ୟମୟ କାହାଣୀ ଲୋକପ୍ରିୟ। ତେବେ ଆଜି ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ ବା ଜାଗର ଅବସରରେ ଆସନ୍ତୁ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ସହ ଜଡିତ କିଛି ରହସ୍ୟ ବିଷୟରେ ଜାଣିନେବା।
Also Read
ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ଉତ୍ପତ୍ତି:
ବିଷ୍ଣୁ ପୁରାଣ ଅନୁଯାୟୀ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ଯେ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଭଗବାନ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ନାଭିରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଶିବ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ କପାଳର ତେଜରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ। ବିଷ୍ଣୁ ପୁରାଣଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ କପାଳର ତେଜରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିବାରୁ ଶିବ-ଶମ୍ଭୁ ସର୍ବଦା ଯୋଗମୁଦ୍ରାରେ ରୁହନ୍ତି।
ଶିବ ଏବଂ ଶଙ୍କର ସମାନ କି:
କେତେକ ପୁରାଣରେ ଭଗବାନ ଶଙ୍କରଙ୍କୁ ଶିବ କୁହାଯାଏ କାରଣ ସେ ନିରାକାର ଶିବଙ୍କ ସହିତ ସମାନ। ନିରାକାର ଶିବଙ୍କୁ ଶିବଲିଙ୍ଗ ଆକାରରେ ପୂଜା କରାଯାଏ। ଶଙ୍କରଙ୍କୁ ସର୍ବଦା ଯୋଗୀ ଭାବରେ ଦେଖାଯାଏ। ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଶଙ୍କରଙ୍କୁ ଶିବଲିଙ୍ଗ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ଚିତ୍ରଣ କରାଯାଏ। ତେଣୁ ଶିବ ଏବଂ ଶଙ୍କର ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ସତ୍ତା। ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ମହେଶ (ନନ୍ଦୀ) ଏବଂ ମହାକାଳ ଭଗବାନ ଶଙ୍କରଙ୍କ ଦ୍ୱାରପାଳ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ରୁଦ୍ରଦେବତା ଶଙ୍କରଙ୍କ ପଞ୍ଚାୟତର ସଦସ୍ୟ ଅଟନ୍ତି।
ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କଠାରୁ ଅସୁର ଉତ୍ପନ୍ନ:
ପୁରାଣ ଅନୁଯାୟୀ, ଜଳନ୍ଦର ନାମକ ରାକ୍ଷସ ଭଗବାନ ଶଙ୍କରଙ୍କ ତେଜରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ। ତେଣୁ ଜଳନ୍ଦରଙ୍କୁ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କର ଏକ ଅଂଶ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଏକ ବିଶ୍ୱାସ ଅନୁଯାୟୀ, ଭୁମା ନାମକ ଏକ ଅସୁର ଭଗବାନ ଭୋଳାନାଥଙ୍କ ଏକ ଝାଳର ବୁନ୍ଦାରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, କେତେକ ପୌରାଣିକ କାହାଣୀରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ଯେ ଅନ୍ଧକ ଏବଂ ଖୁଜା ମଧ୍ୟ ଭଗବାନ ଶଙ୍କରଙ୍କ ପୁତ୍ର ଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଧାର୍ମିକ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଏହି ଦୁଇ ଜଣଙ୍କ ବିଷୟରେ କୌଣସି ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ।
ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଶିଷ୍ୟ:
ପୁରାଣ ଅନୁଯାୟୀ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ପ୍ରଥମ ଶିଷ୍ୟ ସପ୍ତଋଷି ଥିଲେ। ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ସପ୍ତଋଷିମାନେ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ଜ୍ଞାନକୁ ପୃଥିବୀରେ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲେ, ଯେଉଁ କାରଣରୁ ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମ ଓ ସଂସ୍କୃତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା। ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ଭଗବାନ ଶିବ ଗୁରୁ-ଶିଷ୍ୟର ପରମ୍ପରା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ଶିବଙ୍କ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବୃହସ୍ପତି, ବିଶାଲାକ୍ଷ, ଶୁକ୍ର, ସହଶ୍ରାକ୍ଷ, ମହେନ୍ଦ୍ର, ପ୍ରାଚେତସ ମନୁ, ଭରଦ୍ୱାଜା ରହିଥିଲେ।
ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ପତ୍ନୀ:
ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କର ଦୁଇ ଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ, ପ୍ରଥମ ଦେବୀ ସତୀ ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ମାତା ପାର୍ବତୀ। କିନ୍ତୁ ଯଦି ହିନ୍ଦୁ ପୁରାଣକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ, ତେବେ ଭଗବାନ ନିଳକଣ୍ଠେଶ୍ୱର ଜଣେ କି ଦୁଇଜଣ ନୁହେଁ ବରଂ ଚାରିଜଣଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ। ସେ ଏହିସବୁ ବିବାହ କେବଳ ଆଦିଶକ୍ତିଙ୍କ ସହିତ କରିଥିଲେ। ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କର ପ୍ରଥମ ବିବାହ ମାତା ସତୀଙ୍କ ସହ ହୋଇଥିଲା ଯିଏ ପ୍ରଜାପତି ଦକ୍ଷଙ୍କ କନ୍ୟା ଥିଲେ।
ମାତା ସତୀ ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ଅପମାନ ସହି ନ ପାରି ନିଜ ଜୀବନକୁ ବଳିଦାନ ଦେଇଥିଲେ। ଏହା ପରେ ହିମାଳୟ କନ୍ୟା ପାର୍ବତୀ ଭାବରେ ଜନ୍ମିତ ଆଦିଶକ୍ତି ଦ୍ୱିତୀୟ ଥର ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ। ଆମ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଦେବୀ ଉମାଙ୍କୁ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ତୃତୀୟ ପତ୍ନୀ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। ମାତା ମହାକାଳୀଙ୍କୁ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ଚତୁର୍ଥ ପତ୍ନୀ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। ସେ ଏହି ପୃଥିବୀରେ ଥିବା ଭୟଙ୍କର ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ବିନାଶ କରି ତିନିଲୋକକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇଥିଲେ।