ଶନି କାହିଁକି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର, ଜାଣନ୍ତୁ…

ଆମ ସୌରମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ଗ୍ରହମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶନି ଏପରି ଏକ ଗ୍ରହ ଯାହା ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ସମେତ ସାଧାରଣଲୋକ ଭିତରେ ବି କୌତୁହଳ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି। ଏହି ଗ୍ରହର ବଳୟ ବ୍ୟତୀତ, ବହୁତ କିଛି ଅଛି ଯାହା ଏହାକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କରିଥାଏ। ଏହାର ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟ ଏହାକୁ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଗ୍ରହ ରୂପେ ବିବେଚିତ କରିଥାଏ। ଅନ୍ୟ ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ ଘୂର୍ଣ୍ଣନ ଅକ୍ଷ ଚୁମ୍ବକୀୟ ଅକ୍ଷଠାରୁ କିଛି ଅଲଗା, କିନ୍ତୁ ଶନିର ଚୁମ୍ବକୀୟ ଅକ୍ଷ ଘୂର୍ଣ୍ଣନ ଅକ୍ଷ ପରି ସମାନ ଆକୃତିର। ନାସାର କ୍ୟାସିନି ମିଶନ ଏହାର ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ଅନେକ ତଥ୍ୟ ଦେଇଛି, ଯାହାଦ୍ଵାରା ଏହା ବିଷୟରେ ଅନେକ ସୂଚନା ମିଳୁଛି।

ଶନିର ଏହି ଅଦ୍ଭୁତ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ଶନି ଭିତରେ ଅଛି। ଶନିର ଏହି ସ୍ଥିତି କିପରି ଗଠନ ହୋଇପାରିବ ତାହା ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବାରେ କ୍ୟାସିନିଙ୍କ ତଥ୍ୟ ସହାୟକ ହୋଇପାର। ଜନ୍ସ ହପକିନ୍ସ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନୀ ସୈବାଇନ ଷ୍ଟାନଲି ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ଯେ ଶନି ଗ୍ରହ କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ଏବଂ ସମୟ ସହିତ ଏହା କିପରି ବିକଶିତ ହେଲା, ତାହା ଅଧ୍ୟୟନ କରି ଆମେ କେବଳ ଶନି ବିଷୟରେ ନୁହେଁ ବରଂ ଆମର ସୌରମଣ୍ଡଳ ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ କିଛି ଜାଣିପାରିବା।

ଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ସାଧାରଣତଃ ଗ୍ରହ ଭିତରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ। ଏହା ଏକ ଘୂର୍ଣ୍ଣନ ଇଲେକ୍ଟ୍ରିକାଲ୍ କଣ୍ଡକ୍ଟିଭ୍ ଫ୍ଲୁଇଡ୍ ଦ୍ଵାରା ଘଟିଥାଏ ଯାହା ଗତିଶୀଳ ଶକ୍ତିକୁ ଚୁମ୍ବକୀୟ ଶକ୍ତିରେ ପରିଣତ କରେ। ଏହାକୁ ଡାଇନାମୋ କୁହାଯାଏ। ଏହି କାରଣରୁ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରଭାବ ମହାକାଶରେ ପହଞ୍ଚେ। କ୍ୟାସିନି ମିଶନ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଶନିର ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ବିଷୟରେ ଅନେକ ସୂଚନା ପାଇବା ପରେ ଷ୍ଟାନଲି ଏବଂ ତାଙ୍କ ସହଯୋଗୀ ଚି ୟାନ୍ ଏହି ଆକଳନଗୁଡ଼ିକର ସାହାଯ୍ୟରେ ଶନିର ଆନ୍ତରିକ ଭାଗ ବିଷୟରେ ଜାଣିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ।

ଷ୍ଟାନଲି ଏଥିରେ କ୍ୟାସିନିଙ୍କ ତଥ୍ୟ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସିମୁଲେସନ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେହି ଆଧାରରେ ସେ ଶନିଙ୍କ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ସୃଷ୍ଟିକରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ। ଷ୍ଟାଲନିଙ୍କ କହିବା କଥା ସେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ଏହି ମଡେଲ ମଧ୍ୟ ତାପମାତ୍ରା ପରି ଜିନିଷ ପ୍ରତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ଅଟେ। ସେ ୨୦ ହଜାର କିଲୋମିଟର ତଳେ ଶନିର ଗଭୀରତାରେ ଏକ ପ୍ରକାର ଏକ୍ସ-ରେ ଚିତ୍ର ଦେଖିବାକୁ ପାଇଲେ। ଏହା ସହିତ, ଗ୍ରହର ୭୦ ପ୍ରତିଶତ ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧରେ ହିଲିୟମ୍ ବର୍ଷା ତାଙ୍କ କାସିନି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ପୁନଃ ପ୍ରକାଶ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା।

ଏହା କୌଣସି ନୂଆ କଥା ନୁହେଁ। ଶନି ମଧ୍ୟରେ ତାପମାତ୍ରା ଏବଂ ଚାପ ଥିବା ଅବସ୍ଥାରେ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ହିଲିୟମ୍ ତରଳ ହୋଇଯାଏ। ହିଲିୟମ୍ ତଳ ଭାଗରେ ଅଲଗା ହୋଇ ଏକ ସ୍ଥିର ସ୍ତର ସୃଷ୍ଟିକରେ, ଯାହା ଫଳରେ ବର୍ଷାହୁଏ। ଏହି କାରଣରୁ ଶନିର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ କ୍ଷେତ୍ର ଆଶଙ୍କା ଠାରୁ ଅଧିକ ଉଷ୍ମ। ଛଅ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ଏକ ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ମଧ୍ୟ ସମାନ କଥା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା।

ଶନିର ଅକ୍ଷାଂଶ ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ହିଲିୟମ୍ ସ୍ତରର ଉତ୍ତାପ ପ୍ରବାହରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟେ, ଯେଉଁଠାରେ ଭୂମଧ୍ୟସାଗରୀୟ ଅକ୍ଷାଂଶ ଅତ୍ୟଧିକ ଗରମ ହୁଏ ଏବଂ ପୋଲାର ଅକ୍ଷାଂଶର ତାପମାତ୍ରା ବହୁତ କମ୍ ହୁଏ। ଦଳର ମଡେଲ ଏହା ମଧ୍ୟ ଦର୍ଶାଇଛି ଯେ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରାୟ ସଠିକ୍ ସମୃଦ୍ଧତା ଦେଖାଇବା ପରେ ମଧ୍ୟ ପୋଲାରରେ ୦.୫  ପ୍ରତିଶତ ଅସମାନତା ହରାଇଥାଏ। ଯେଉଁଠାରେ କ୍ୟାସିନିଙ୍କ ଆକଳନ ସବୁଠାରୁ ଦୁର୍ବଳ।

ଷ୍ଟାନଲି କହିଛନ୍ତି ଯେ ଯଦିଓ ଶନିଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ସମାନ ଭାବରେ ଦେଖାଯାଏ, ତଥାପି ସେମାନେ ସେମାନଙ୍କର କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସିମୁଲେସରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିପାରିବେ। ଭବିଷ୍ୟତର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଏହାର ସୀମାକୁ ଦୂର କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇପାରେ, ବିଶେଷକରି ପୋଲାର ଅଞ୍ଚଳର ସୀମାରେ। କିନ୍ତୁ ଏଥିପାଇଁ ଆମକୁ ବହୁତ ସମୟ ଅପେକ୍ଷା କରିବାକୁ ପଡିବ। ପୃଥିବୀରୁ ଏହି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ଏବଂ ବର୍ତ୍ତମାନ ଶନି ପାଇଁ କୌଣସି ଅଭିଯାନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉ ନାହିଁ।