ସର୍ପ ଯଜ୍ଞର ପରିବେଶ ଭିତରେ ରାଜା ଜନ୍ମେଜୟଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ବଂଶଧରଙ୍କ କାହାଣୀ କହିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ ବୌଶଂପାୟନ ।
ବୌଶଂପାୟନ ଗପିଲେ-
ଇକ୍ଷକୁ ବଂଶରେ ମହାଭିଷ ନାମରେ ଜଣେ ମହାନ ଧର୍ମପରାୟଣ ରାଜା ଥିଲେ । ସେ ହଜାରେ ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞ କରିଥିଲେ । ଜୀବଦଶାରେ ଅର୍ଜନ କରିଥିବା ନିଜର ପୂଣ୍ୟ ବଳରେ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରି ସେ ଦିନେ ସ୍ୱର୍ଗକୁ ଗଲେ । ସ୍ୱର୍ଗରେ ପହଞ୍ଚି ଦେବସଭାରେ ଅପସରାମାନଙ୍କର ନୃତ୍ୟ, ଗନ୍ଧର୍ବମାନଙ୍କର ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ସଙ୍ଗୀତ, ଅନ୍ୟ ଦେବା ଦେବୀମାନଙ୍କର ସାନିଧ୍ୟ ଆଦି ସ୍ୱର୍ଗର ସମସ୍ତ ସୁଖ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଉପଭୋଗ କଲେ ମହାଭିଷ ।
ଥରେ ପିତାମହ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିବାକୁ ଦେବତାମାନେ ଯାଇଥାନ୍ତି । ସେଦିନ ପିତାମହଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିବାକୁ ଯାଇଥିବା ଅନ୍ୟ ରାଜର୍ଷି ଓ ଦେବତାମାନଙ୍କ ଗହଣରେ ମହାଭିଷ ମଧ୍ୟ ଥାଆନ୍ତି । ସେତିକିବେଳେ ପୂଣ୍ଣ୍ୟତୋୟା ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ମଧ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଇବାକୁ ପହଞ୍ଚିଥାନ୍ତି । ସେଇଠି ହଠାତ୍ ପବନ ଯୋଗୁଁ ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ଛାତିରୁ ଲୁଗା ଖସିଗଲା । ଉପସ୍ଥିତ ଦେବତାମାନେ ଏମିତି ଏକ ଅପ୍ରିତୀକର ପରିସ୍ଥିତିରେ ଚୁପଚାପ ମଥାନତ କରି ଛିଡା ହୋଇଗଲେ । କିନ୍ତୁ ଦିବ୍ୟ ସୁନ୍ଦରୀ ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ଶାରିରୀକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରୁ ନିଜ ଆଖି ଖସେଇ ପାରିଲେନି ରାଜର୍ଷି ମହାଭିଷ । କଥାଟି କିନ୍ତୁ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଆଖିରୁ ବାଦ ଗଲାନି । ସେ ମହାଭିଷଙ୍କୁ ଅଭିଶାପ ଦେଲେ ଯେ, ଏପରି ସାଧାରଣ ମଣିଷ ପରି ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ପୁଣିଥରେ ପୃଥିବୀକୁ ଫେରିଯିବାକୁ ହେବ। ଆଉଥରେ ମଣିଷ ଭାବରେ ଜନ୍ମ ନେବାକୁ ହେବ ।
ଅଭିଶାପ ପାଇଲା ପରେ ମହାଭିଷ ଭାବିଲେ ଯଦି ତାଙ୍କୁ ପୁଣି ମଣିଷ ଭାବରେ ଜନ୍ମ ନେବାକୁ ହେବ, ତେବେ ସେ ଏବେ କାହା ପାଖରୁ ଜନ୍ମ ନେବେ? ସେତେବେଳେ ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ପୁରୁଙ୍କ ବଂଶରେ ପ୍ରତୀପ ନାମରେ ଜଣେ ରାଜା ଶାସନ କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ମହାଭିଷ ସେତବେଳର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନରପତି ପ୍ରତୀପଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ବାପା ଭାବରେ ବାଛିଲେ । ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ସୁଷମା ଦେଖି ମହାଭିଷଙ୍କ ସଞ୍ଜମତା ଭଙ୍ଗ ଓ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଅଭିଶାପ ପରେ ଗଙ୍ଗା ମଧ୍ୟ ସେଠାରୁ ବାହାରି ଚାଲିଗଲେ । ବାଟରେ ଗଙ୍ଗା ଅତ୍ୟନ୍ତ ମ୍ରିୟମାଣ ଓ ଦୁଃଖି ଅବସ୍ଥାରେ ସ୍ୱର୍ଗର ବସୁମାନଙ୍କୁ ଦେଖିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ଅବସ୍ଥା ଦେଖି ଗଙ୍ଗା ପଚାରିଲେ କଥା କ'ଣ? ତୁମେମାନେ ଏତେ ଦୁଃଖୀ ଓ ଉଦାସ କାହିଁକି ଦିଶୁଛ?
ଆଠ ବସୁ କହିଲେ ସେମାନେ ଏବେ ଅଭିଶପ୍ତ । ସେମାନଙ୍କ କୃତକର୍ମ ପାଇଁ ଋଷି ବଶିଷ୍ଠ ଆମମାନଙ୍କୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇଛନ୍ତି ପୃଥିବୀରେ ଯାଇଁ ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମ ନେବାକୁ । କିନ୍ତୁ ଆମମାନଙ୍କ ଜନ୍ମ ପାଇଁ ଆମେ କୌଣସି ଉପଯୁକ୍ତ ଗର୍ଭ ପାଉନୁ । ଆମେ କୌଣସି ସାଧାରଣ ଗର୍ଭରେ ଆଶ୍ରୟ ନେବାକୁ ଚାହୁଁନୁ । ତୁମକୁ ଦେଖି ଆମମାନଙ୍କ ମନରେ ଆଶାର କିରଣ ଦିଶୁଛି । ତୁମକୁ ଅନୁରୋଧ କରୁଛୁ ତୁମେ ଆମର ମା ହୋଇ ଆମମାନଙ୍କୁ ତୁମର ଦିବ୍ୟ ଗର୍ଭରେ ଧାରଣ କର ଓ ଜନ୍ମ ଦିଅ ।
ବସୁମାନେ ତାପରେ ଗଙ୍ଗାଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଅଭିଶାପର କାହାଣୀ କହିଲେ । ମହାନ ଋଷି ବଶିଷ୍ଠ ମେରୁ ପର୍ବତ ପାଖରେ ତାଙ୍କର ଆଶ୍ରମ ସ୍ଥାପନା କରି ତପସ୍ୟା କରୁଥାନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପାଖରେ ଥାଆନ୍ତି ସୁରଭୀ ଓ କଶ୍ୟପଙ୍କ କନ୍ୟା କାମଧେନୁ ନାମକ ଗାଈ । କାମଧେନୁଙ୍କର ବାଛୁରିଟେ ମଧ୍ୟ ଥାଏ । ତା'ର ନାମ ଦିଆ ଯାଇଥାଏ ନନ୍ଦିନୀ । କାମଧେନୁଙ୍କୁ ଯାହା ମାଗିଲେ ବି ମନସ୍କାମନା ପୁରଣ ହୋଇପାରୁଥିଲା । ଅମୃତ ତୁଲ୍ୟ କାମଧେନୁଙ୍କର କ୍ଷୀର ପାନ କଲେ ଜଣେ ନିରୋଗ ହୋଇ ଅନେକ ବର୍ଷ ବଞ୍ଚି ପାରୁଥିଲା ।
ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସହଯୋଗୀ ଆଠ ଜଣ ବସୁ ସମଗ୍ର ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ପ୍ରକୃତିକୁ ଦେଖାରଖା କରନ୍ତି । ଦିନେ ଦେବଲୋକର ସେହି ବସୁମାନେ ସେମାନଙ୍କ ପତ୍ନୀମାନଙ୍କୁ ଧରି ବଶିଷ୍ଠଙ୍କ ଆଶ୍ରମ ଥିବା ମେରୁ ପର୍ବତ ପାଖ ସେଇ ଜଙ୍ଗଲକୁ ବୁଲିବାକୁ ଆସିଥାନ୍ତି । ଏମିତି ବୁଲୁଥିବା ବେଳେ ପ୍ରଭାସ ନାମକ ଜଣେ ବସୁଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସେ ଦିବ୍ୟ ଗାଈ କାମଧେନୁ ଓ ତା' ପଛରେ ବୁଲୁଥିବା ସାନ ବାଛୁରୀ ନନ୍ଦିନୀକୁ ଦେଖିଦେଲେ । ଏତେ ସୁନ୍ଦର ଗାଈର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଦେଖି ସେ ପ୍ରଥମେ ମୁଗ୍ଧ ହେଇଗଲେ । ତାପରେ କାମଧେନୁର ଗୁଣ ଗାରିମା ଜାଣିଲା ପରେ ଭାବିଲେ ଏ ଗାଈଟି ଆଉ ତା'ର ବାଛୁରୀ ମୋର ଦରକାର । ତାପରେ ସେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱମୀ ପ୍ରଭାସଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କଲେ ଯେ ତାଙ୍କର ଏ ସୁନ୍ଦର ରୂପର, ଗୁଣର ଗାଈଟି ଯେମିତିହେଲେ ଦରକାର । କାରଣ ଗାଈ ଓ ବାଛୁରୀକୁ ନେଇ ସେ ତାଙ୍କର ଜଣେ ରାଜକୁମାରୀ ବାନ୍ଧବୀ ଅଛନ୍ତି ତାଙ୍କୁ ଉପହାର ଭାବରେ ସମର୍ପଣ କରିବେ । ଫଳରେ ତାଙ୍କ ବାନ୍ଧବୀ ଏହି ଗାଈର କ୍ଷୀର ପିଇ ରୋଗ, କଷ୍ଟ ଓ ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ପାରିବ ଓ ଅନେକ ବର୍ଷ ବଞ୍ଚିପାରିବ ପାରିବ ।
କାମଧେନୁ ଋଷି ବଶିଷ୍ଠଙ୍କ ଗାଈ ବୋଲି ଜାଣି ବି ପତ୍ନୀଙ୍କ ଅନୁରୋଧ ଏଡାଇ ନପରି ପ୍ରଭାସ ନାମକ ବସୁ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଭାଇମାନଙ୍କ ସହଯୋଗରେ କାମଧେନୁ ଓ ନନ୍ଦିନୀଙ୍କୁ ଚୋରେଇ ନେଲେ । ସେଦିନ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ମହର୍ଷି ବଶିଷ୍ଠ ତାଙ୍କ ଆଶ୍ରମକୁ ଫେରିଲା ପରେ ଜାଣିଲେ ସକାଳୁ ଜଙ୍ଗଲକୁ ଚରିବାକୁ ଯାଇଥିବା ତାଙ୍କ ପ୍ରିୟ କାମଧେନୁ ଓ ନନ୍ଦିନୀ ଆଶ୍ରମ ଫେରିନାହାଁନ୍ତି । ଋଷି ପ୍ରଥମେ ତାଙ୍କ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ମିଶି ସେମାନଙ୍କୁ ଆଖ ପାଖ ଜଙ୍ଗଲରେ ଖୋଜିଲେ ଓ ନପାଇଲାରୁ ନିଜର ଦିବ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟି ବଳରେ ଜାଣିପାରିଲେ ଯେ, ଦେବଲୋକର ବସୁମାନେ ଜଙ୍ଗଲ ଭିତରକୁ ବୁଲି ଆସିଥିଲେ ଓ ସେଇମାନେ ହିଁ ତାଙ୍କ ଗାଈ ଓ ବାଛୁରୀକୁ ଚୋରେଇ ନେଇଛନ୍ତି । ସତ କଥା ଜାଣିଲା ପରେ ବଶିଷ୍ଠ ମହର୍ଷି ଭୀଷଣ ରାଗିଗଲେ ଓ ତୁରନ୍ତ ବସୁମାନଙ୍କୁ ଅଭିଶାପ ଦେଲେ । ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲେ ମୋ ଗାଈ ବାଛୁରୀ ଚୋରୀ କରିଥିବା ବସୁମାନେ ମନୁଷ୍ୟ ରୂପରେ ଜନ୍ମ ପାଇବେ ଓ ପୃଥିବୀକୁ ଆସି ସାଧାରଣ ମଣିଷ ପରି ଦୁଃଖ କଷ୍ଟ ଭୋଗ କରିବେ ।
ବସୁମାନଙ୍କୁ ମହର୍ଷି ବଶିଷ୍ଠଙ୍କ କ୍ରୋଧ ଓ ଅଭିଶାପ ଅଛପା ରହିଲାନି । ସେମାନେ ଭୟାତୁର ହୋଇ ତୁରନ୍ତ ଋଷିଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚି ଦୋଷ ସ୍ୱୀକାର କଲେ ଓ ଅନୁତପ୍ତ ହୋଇ ଅଭିଶାପକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କଲେ । ବଶିଷ୍ଠ କହିଲେ ତାଙ୍କ ଅଭିଶାପ ଆଉ ଫେରିପାରିବନି । ଯେ କୌଣସି ଉପାୟରେ ବସୁମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ କଲା କର୍ମର ଫଳ ଅବଶ୍ୟ ଭୋଗ କରିବାକୁ ହେବ । ତେବେ ଏତିକି ଉପାୟ କରାଯାଇ ପାରିବ, ବସୁ ପ୍ରଭାସଙ୍କୁ ଛାଡି ଅନ୍ୟ ସାତ ବସୁଙ୍କର ଗୋଟେ ବର୍ଷ ଭିତରେ ଶାପମୋଚନ ହେବ ଓ ସେମାନେ ଦେବଲୋକକୁ ଫେରିଯାଇ ପାରିବେ । ଯେହେତୁ ପ୍ରଭାସ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀଙ୍କ କଥାରେ ପଡି କାମଧେନୁ ଓ ନନ୍ଦିନୀକୁ ଚୋରି କରିବାର ବୁଦ୍ଧି ପାଞ୍ଚିଥିଲେ, ସେଥିପାଇଁ କେବଳ ତାଙ୍କୁ ହିଁ ଅନେକ ବର୍ଷଧରି ଏ ପୃଥିବୀରେ ରହିବାକୁ ପଡିବ । ଅବଶ୍ୟ ପ୍ରଭାସ ଜଣେ ଧର୍ମପରାୟଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଯୋଦ୍ଧା ଭାବରେ ପରିଚୟ ପାଇବେ ।
ଗଙ୍ଗା ବସୁମାନଙ୍କ ଅନୁରୋଧ ଓ ଅଭିଶାପ ପଛର ସବୁ ଘଟଣା ଶୁଣି ସାରି ଟିକେ ଭାବିଲେ ଓ କହିଲେ ଠିକ ଅଛି ତୁମମାନଙ୍କ ଅନୁରୋଧ ମୁଁ ନିଶ୍ଚୟ ରକ୍ଷା କରିବି । କିନ୍ତୁ ତୁମମାନଙ୍କ ବାପା କିଏ ହେବ? କାହାକୁ ସ୍ୱାମୀ ଭାବରେ ମୁଁ ପୁଣି ବରଣ କରିବି? ତୁମେମାନେ ମୋ ଗର୍ଭରୁ ଜନ୍ମ ନେବ ଠିକ ଅଛି , କିନ୍ତୁ କାହା ଔରସରୁ ଜନ୍ମ ନେବ ଠିକ୍ କରିଛ କି? ବସୁମାନେ ଆଗରୁ ସବୁ କିଛି ଭାବିକରି ରଖିଥିଲେ । ସେମାନେ ସାଙ୍ଗେ ସାଙ୍ଗେ କହିଲେ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଠାରୁ ଅଭିଶାପ ପାଇ ରାଜର୍ଷି ମହାଭିଷ ଏବେ ରାଜା ପ୍ରତୀପଙ୍କ ଔରସରୁ ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମ ନେବେ । ସେ ପ୍ରତୀପଙ୍କ ପରେ ଦେଶର ରାଜା ହେବେ । ଆମେ ସେହି ପ୍ରତୀପଙ୍କ ପୁତ୍ରଙ୍କୁ ହିଁ ବାପା ଭାବରେ ଠିକ କରିଛୁ । ବସୁମାନଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବ ଶୁଣି ଗଙ୍ଗା କହିଲେ ହଁ ମୁଁ ବି ସେଇଆ ଭାବୁଥିଲି । ଗଙ୍ଗା ମନେ ପକାଇଲେ କିଛି ସମୟ ଆଗରୁ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ସାମ୍ନାରେ ପବନ ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ବକ୍ଷର ଲୁଗା ଖସେଇଦେଲେ ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କୁ କେମିତି ଚାହିଁ ରହିଥିଲେ ମହାଭିଷ । ମୁହୂର୍ତ୍ତଟେ ପାଇଁ ହେଉ ପଛେ ମହାଭିଷଙ୍କ ଚାହାଣୀରେ ତାଙ୍କ ମନ ବି ସେତିକିବେଳେ କୋଉଠି ଟିକିଏ ଚହଲି ଯାଇଥିଲା ।
ବାପା ମାଆ କିଏ ହେବେ ତାହା ଠିକ୍ ହେଲାପରେ ଆଠ ବସୁ ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ଆଗରେ ଏକ ଅଜବ ସର୍ତ୍ତ ରଖିଲେ । କହିଲେ ଆମମାନଙ୍କୁ ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମ ନେବାକୁ ଅଭିଶାପ ମିଳିଛି ସତ, କିନ୍ତୁ ସେ ଜୀବନକୁ ଆମେ ଲମ୍ବା ନକରି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛୁ । ଅଭିଶାପ ପରେ ଆମମାନଙ୍କ ପ୍ରାର୍ଥନା ପରେ ଋଷିବର ବଶିଷ୍ଠ ବି ସେପରି ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଇଛନ୍ତି ।
ବସୁମାନଙ୍କ ଏପରି ବୁଲା ବଙ୍କା କଥା ଶୁଣି ଗଙ୍ଗା ପ୍ରଥମେ କିଛି ବୁଝିପାରିଲେନି । ତେଣୁ ବସୁମାନେ ତାଙ୍କୁ ଏଥର ବୁଝାଇ କହିଲେ । ମା ଭାବରେ ଗଙ୍ଗା ସେମାନଙ୍କୁ ଦଶ ମାସ ଦଶ ଦିନ ଗର୍ଭରେ ରଖି ଜନ୍ମ ତ ଦେବେ । କିନ୍ତୁ ଜନ୍ମ ପରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଗୋଟି ଗୋଟି କରି ସେଇ ଶିଶୁ ଅବସ୍ଥାରେ ହିଁ ନଦୀ ଗର୍ଭକୁ ଫିଙ୍ଗିଦେବେ । ଫଳରେ ଜନ୍ମ ପରେ ପରେ ସେମାନେ ମୃତ୍ୟୁ ଲଭି ପୁଣି ସ୍ୱର୍ଗଲୋକକୁ ତୁରନ୍ତ ଫେରି ଆସିବେ । ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଆଉ ମଣିଷ ଭାବରେ ଜନ୍ମ ଓ ମୃତ୍ୟୁ ଛଡା ଅନ୍ୟ କିଛି ମାନବୀୟ ଦୁଃଖ- କଷ୍ଟ, ରୋଗ-ଶୋକ କିମ୍ବା ଜରା ଭୋଗିବାକୁ ପଡିବନି । କେବଳ ମାତ୍ର ଜଣେ ବସୁ ପ୍ରଭାସ ହିଁ ମଣିଷ ଭାବରେ ପୃଥିବୀରେ ରହିବେ । ଆମେ ଅନ୍ୟ ବସୁମାନେ ତାଙ୍କୁ ଆମ ଶକ୍ତିର ଆଠ ଭାଗରୁ ଭାଗେ କରି ପ୍ରଦାନ କରିବୁ । ଧରାଧାମରେ ଅନକେ ବର୍ଷ ପ୍ରଭାସ ରହିଲେ ବି ତାଙ୍କର କୌଣସି ସନ୍ତାନ ସନ୍ତତି ହେବେନି । ଜଣେ ବୀର ଯୋଦ୍ଧା ଓ ଧର୍ମଧାରୀ ଭାବରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ପରିଚୟ ରହିବ ।
ବସୁମାନଙ୍କ କଥାରେ ଗଙ୍ଗା ରାଜି ହେଲେ । ବସୁମାନେ ବି ଏବେ ଆନନ୍ଦିତ । ସେମାନଙ୍କୁ ଧରାଧାମରେ ଜନ୍ମ ନେବା ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ବାପା ଓ ମା ମିଳିଗଲେ । ଖୋଜୁଥିବା ପବିତ୍ର ଗର୍ଭ ମିଳିଗଲା । କେବଳ ପ୍ରଭାସ ମନେ ମନେ ଭାବୁଥିଲେ ଅନ୍ୟ ବସୁ ଭାଇମାନେ ତାଙ୍କୁ ଛାଡି ଚାଲିଆସିଲା ପରେ ପୃଥିବୀରେ ତାଙ୍କୁ ଏକା ଏକା, ଏକ ଲମ୍ବା ଜୀବନ କିନ୍ତୁ ବଞ୍ଚିବାକୁ ହେବ ।
(ବି.ଦ୍ର: ଏହି ଲେଖାରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟ ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ)