ଆଜିକାଲି ଅନେକ ଗ୍ରାହକ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଠକାମୀର ଶିକାର ହୁଅନ୍ତି। ତେବେ ଗ୍ରାହକମାନେ କିଛି ବି ଜିନିଷ କିଣିବା ପୂର୍ବରୁ ଏବଂ ପରେ ସେମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ବିଷୟରେ ଅବଗତ ହେବା ଉଚିତ। ଯାହାଫଳରେ ସେମାନେ ଠକାମୀର ଶିକାର ହେବାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇପାରିବେ। ସରକାର ମଧ୍ୟ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ବିଷୟରେ ଅବଗତ କରାନ୍ତି ଏବଂ ଏଥିପାଇଁ ସମସ୍ତ ଉଦ୍ୟମ କରନ୍ତି।
ଏହାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ପ୍ରତିବର୍ଷ ୨୪ ଡିସେମ୍ବରରେ ‘ଜାତୀୟ ଉପଭୋକ୍ତା ଅଧିକାର ଦିବସ’ ପାଳନ କରାଯାଏ। ୧୯୮୬ରେ ଏହିଦିନ, ଉପଭୋକ୍ତା ସୁରକ୍ଷା ଆଇନ ୧୯୮୬ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସହମତି ଗ୍ରହଣ କଲା ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା। ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଶୋଷଣ ଯେପରିକି ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବାରେ ଅଭାବ ଏବଂ ଅନ୍ୟାୟ ବାଣିଜ୍ୟ ପ୍ରଥା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଯୋଗାଇବା।
Also Read
ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ:
ଗ୍ରାହକଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ଦେବା ପାଇଁ ଉପଭୋକ୍ତା ସୁରକ୍ଷା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଛି। ଏହି ଅଧିନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ, ଯେକୌଣସି ଗ୍ରାହକ ଅନ୍ୟାୟ ବାଣିଜ୍ୟ ଉପରେ ଅଭିଯୋଗ କରିପାରିବେ। ଏଥିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାର ଦିଆଯାଇଛି। ପୂର୍ବରୁ ବ୍ୟବସାୟ କାରବାରରେ ଅନେକ ହେର୍ଫେର୍ ହେଉଥିଲା। ଏହାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଏହି ଅଧିନିୟମ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି।
ମହତ୍ତ୍ୱ:
ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୫ରେ ‘ବିଶ୍ୱ ଉପଭୋକ୍ତା ଅଧିକାର ଦିବସ’ ପାଳନ ହେଉଥିବା ବେଳେ ଭାରତରେ ‘ଜାତୀୟ ଉପଭୋକ୍ତା ଅଧିକାର ଦିବସ’ ୨୪ ଡିସେମ୍ବରରେ ପାଳନ କରାଯାଏ। କାରଣ ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସେହିଦିନ ଐତିହାସିକ ଉପଭୋକ୍ତା ସୁରକ୍ଷା ଆଇନ, ୧୯୪୯କୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।
ଇତିହାସ:
‘ବିଶ୍ୱ ଉପଭୋକ୍ତା ଅଧିକାର ଦିବସ’ର ଇତିହାସ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜନ୍ ଏଫ୍ କେନେଡିଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି। ୧୫ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୬୨ରେ, ସେ ଆମେରିକାର କଂଗ୍ରେସକୁ ଏକ ବିଶେଷ ବାର୍ତ୍ତା ପଠାଇ ଉପଭୋକ୍ତା ଅଧିକାର ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିଥିଲେ। ୧୯୮୩ ମସିହାରେ ଉପଭୋକ୍ତା ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ଏବଂ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏହି ଦିନ ସଂଗଠନ ଉପଭୋକ୍ତା ଅଧିକାର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରସଙ୍ଗ ତଥା ଅଭିଯାନ ଉପରେ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରେ।
ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ୬ ଅଧିକାର:
- ନିରାପତ୍ତା ଅଧିକାର - ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ସେବାଗୁଡିକରୁ ନିଜକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖିବା ଯାହା ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଜୀବନ ଏବଂ ସମ୍ପତ୍ତି ପାଇଁ ବିପଦଜନକ ହୋଇପାରେ।
- ଚୟନ କରିବାର ଅଧିକାର - ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ ହାରରେ ଉପଲବ୍ଧ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ସେବା ମଧ୍ୟରେ ଚୟନ କରିବାର ସ୍ୱାଧୀନତା।
- ସୂଚନା ଦେବାର ଅଧିକାର - ଯେକୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁଣବତ୍ତା, ମୂଲ୍ୟ, ଶୁଦ୍ଧତା, ପ୍ରଭାବ, ବ୍ୟବହାର, ଉତ୍ପାଦନ ତାରିଖ / ସମାପ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିବାର ଅଧିକାର।
- ଶୁଣିବାର ଅଧିକାର - ଉପଯୁକ୍ତ ଫୋରମ୍ରେ ଗ୍ରାହକଙ୍କ ଅଭିଯୋଗକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ।
- ପ୍ରତିକାର କରିବାର ଅଧିକାର - ଅନ୍ୟାୟ ବାଣିଜ୍ୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଉଚିତ ସମାଧାନ / କ୍ଷତିପୂରଣ ପାଇବାର ଅଧିକାର।
- ଉପଭୋକ୍ତା ଶିକ୍ଷା ଅଧିକାର - ଉପଭୋକ୍ତାମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଅଧିକାର ବିଷୟରେ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ଅବଗତ ହେବା ଉଚିତ।
ଡିଜିଟାଲ ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଧିକ ସୁରକ୍ଷିତ:
‘ଜାତୀୟ ଉପଭୋକ୍ତା ଅଧିକାର ଦିବସ’ ଅବସରରେ ଗ୍ରାହକଙ୍କ ପାଇଁ ଡିଜିଟାଲ ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅଧିକ ସୁରକ୍ଷିତ କରିବା ପାଇଁ ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ 'ଜାଗୋ ଗ୍ରାହକ୍ ଜାଗୋ ଆପ୍', 'ଜାଗୃତି ଆପ୍' ଏବଂ ' ଜାଗୃତି ଡ୍ୟାସବୋର୍ଡ' ଆପ୍ ଲଞ୍ଚ୍ କରିବାର ଯୋଜନା ହୋଇଛି।
ନିକଟରେ ଖାଦ୍ୟ ଏବଂ ସାର୍ବଜନିକ ବଣ୍ଟନ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ଉପଭୋକ୍ତା ବ୍ୟାପାର ବିଭାଗ କହିଛି ଯେ ଏକ ସ୍ୱଚ୍ଛ ଏବଂ ନିରପେକ୍ଷ ଡିଜିଟାଲ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଏହି ବିଭାଗର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ। ଯେଉଁଠାରେ ଗ୍ରାହକମାନେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଠକାମୀ କିମ୍ବା ଚାପ ବିନା ସୂଚନାପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାକୁ ସକ୍ଷମ ହେବେ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ବିଷୟରେ ଜଣାଇ ଦିଆଯିବ।
ବିଭାଗର ନିମ୍ନଲିଖିତ ପ୍ରୟାସ:
- ଏକ ସ୍ୱଚ୍ଛ ଏବଂ ନ୍ୟାୟସଙ୍ଗତ ଡିଜିଟାଲ୍ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରିବା, ଯେଉଁଠାରେ ଗ୍ରାହକମାନେ କୌଣସି ଠକାମୀ କିମ୍ବା ଚାପର ଶିକାର ହେବେ ନାହିଁ
- ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ବିଷୟରେ ଜଣାଇବା
- ଇ-କମର୍ସ ପ୍ଲାଟ୍ଫର୍ମକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା, ଯାହା ଫଳରେ ସବ୍ସ୍କ୍ରିପସନ୍ ଟ୍ରାପ୍ ଭଳି ଅଭ୍ୟାସକୁ ରୋକାଯାଇ ପାରିବ ଯେଉଁଠାରେ ଗ୍ରାହକମାନେ ଅଜାଣତରେ ସାଇନ୍ ଅପ୍ କରିଦିଅନ୍ତି, ଫଳରେ ତାଙ୍କୁ ଅର୍ଥହାନୀ ହେବାକୁ ପଡେ।
- ନୈତିକ ଡିଜାଇନ୍ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ କମ୍ପାନୀଗୁଡିକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଯାହା ଗ୍ରାହକଙ୍କ ଅଧିକାର ଏବଂ ସ୍ୱଚ୍ଛତାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥାଏ