କିପରି ହୋଇଥିଲା ‘ଭାରତ’, କିଏ କଲା ‘ଇଣ୍ଡିଆ’; କ’ଣ କୁହେ ପୁରାଣ ଆଉ ଇତିହାସ

ଜି -୨୦ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଜଡିତ ବିଶ୍ୱ ନେତାଙ୍କ ପାଇଁ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୯ରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭବନରେ ଏକ ରାତ୍ରୀ ଭୋଜନ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଛି। ଏଥିପାଇଁ ପଠାଯାଇଥିବା ନିମନ୍ତ୍ରଣ ପତ୍ରରେ 'ପ୍ରେସିଡେଣ୍ଟ୍ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ' ପରିବର୍ତ୍ତେ 'ପ୍ରେସିଡେଣ୍ଟ୍ ଅଫ୍ ଭାରତ' ଲେଖାଯାଇଛି। ଏହା ସହିତ ଆସିଆନ୍-ଇଣ୍ଡିଆ ସମ୍ମିଳନୀରେ ମଧ୍ୟ 'ପ୍ରେସିଡେଣ୍ଟ୍ ଅଫ୍ ଭାରତ' ଲେଖାଯାଇଛି। ଏହାକୁ ନେଇ ଏବେ ବିବାଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି।

୭୪ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ, ୧୮ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୪୯ରେ, ବିଧାନସଭାରେ ଦେଶର ନାମକୁ ନେଇ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଥିଲା। ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କ ଡ୍ରାଫ୍ଟ କମିଟି ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲା- ‘India, that is, Bharat’ । ଏହାକୁ ନେଇ ବହୁ ବିତର୍କ ହୋଇଥିଲା। ଶେଷରେ ସମସ୍ତ ସଂଶୋଧନକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଏହି ନାମ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା।

ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ନାମ ରହିଆସିଛି। ଯେମିତି କି ଜମ୍ବୁଦ୍ୱୀପ, ଭରତଖଣ୍ଡ, ହିମବର୍ଦ୍ଧନ, ଅଜନାଭରବର୍ଷ, ଭାରତବର୍ଷ, ଆର୍ଯ୍ୟବର୍ତ୍ତ, ହିନ୍ଦ, ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ଏବଂ ଭାରତ। ତେବେ ଏସବୁ ମଧ୍ୟରେ ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ନାମ ହେଉଛି ଭାରତ।

କିପରି ହେଲା ଭାରତ ଶବ୍ଦର ଉତ୍ପତ୍ତି:

• ପୌରାଣିକ କାଳରୁ ଭରତ ନାମରେ ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଛନ୍ତି। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ରାଜା ଦଶରଥଙ୍କ ପୁତ୍ର ଓ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସାନ ଭାଇ ଭରତ, ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ର ରଚୟିତା ଭରତମୁନି, ପୁରୁବଂଶର ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତ ଏବଂ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଭରତ, ଯାହାଙ୍କୁ ମହାଭାରତରେ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି। ମହାଭାରତର ଭରତଙ୍କୁ ଷୋହଳ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ରାଜାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗଣାଯାଏ।
• ପୌରାଣିକ ବିଶ୍ୱାସକୁ ଆଧାର ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରି ‘ଭାରତ’ ନାମ ପଛରେ ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ପୁତ୍ର ଭରତଙ୍କ ନାମକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି। ଋଗ୍‌ବେଦର ଏକ ଶାଖା ଐତରେୟ ବ୍ରାହ୍ମଣରେ ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ପୁତ୍ର ଭରତଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ଭାରତର ନାମକରଣକୁ ନେଇ ଏକ ଯୁକ୍ତି ମଧ୍ୟ ରହିଛି। ଏଥିରେ ଭରତଙ୍କୁ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ରାଜା କୁହାଯାଉଥିଲା ଅର୍ଥାତ୍ ରାଜା ଯିଏ ଚାରି ଦିଗକୁ ବିଜୟ କରିଥିଲେ। ଐତରେୟ ବ୍ରାହ୍ମଣରେ ଏହା ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ଯେ ଚାରି ଦିଗକୁ ପରାସ୍ତ କରିବା ପରେ ଭରତ ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞ କରିଥିଲେ ଯେଉଁଥିପାଇଁ ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟକୁ ଭାରତବର୍ଷ ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଥିଲା।
• ମତ୍ସ୍ୟପୁରାଣରେ ମନୁଙ୍କୁ ଭରତ କୁହାଯାଉଥିଲା କାରଣ ସେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ କରିଥିଲେ। ମନୁ ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶାସନ କରୁଥିଲେ ସେହି କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଭାରତବର୍ଷ କୁହାଯାଉଥିଲା।
• ଜୈନ ଧର୍ମର ଧାର୍ମିକ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଭରତ ନାମ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି। କୁହାଯାଏ ଯେ ଭଗବାନ ଋଷଭଦେବଙ୍କ ବଡ଼ପୁଅ ମହାଯୋଗୀ ଭରତଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ଦେଶର ନାମ ଭାରତବର୍ଷ ହୋଇଥିଲା।

ବିଷ୍ଣୁ ପୁରାଣରେ ଏକ ପଦ ଅଛି…

ଉତ୍ତର ୟତ୍ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ହିତାଦ୍ରେଶ୍ଚୈବ ଦକ୍ଷିଣମ୍।

ବର୍ଷ ତତ ଭାରତମ୍ ନାମ ଭାରତୀ ୟତ୍ର ସନ୍ନତି॥

ଅର୍ଥାତ ଯାହା ସମୁଦ୍ରର ଉତ୍ତରରେ ଏବଂ ହିମାଳୟର ଦକ୍ଷିଣରେ ଅଛି ତାହା ଭାରତବର୍ଷ ଏବଂ ଆମେ ଏହାର ସନ୍ତାନ।

କାହିଁକି ହେଲା ଇଣ୍ଡିଆ:

ତେବେ ସିନ୍ଧୁ ନଦୀକୁ ଗ୍ରୀକ୍ ଭାଷାରେ ଇଣ୍ଡସ୍ ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲା। ଇଣ୍ଡସ୍ ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଭାଷାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ। ଗ୍ରୀକ୍ ଐତିହାସିକ ହେରୋଡଟୋସ୍ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୪୪୦ ମସିହାରେ ‘ଇଣ୍ଡିଆ’ ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ। ଭାରତକୁ ତୁର୍କୀ ଏବଂ ଇରାନ ସହିତ ତୁଳନା କରି ସେ କହିଥିଲେ ଯେ “ଇଣ୍ଡିଆ ସ୍ୱର୍ଗ ଭଳି। ଯାହାର ମାଟି ଉର୍ବର ଏବଂ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ଜନସଂଖ୍ୟା ଅଧିକ।”

ବିଶ୍ୱ ଇତିହାସ ୱେବସାଇଟ୍ ଅନୁଯାୟୀ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୩୦୦ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଗ୍ରୀକ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରଦୂତ ମେଘାସ୍ଥିନିଜ୍ ସିନ୍ଧୁ ନଦୀ ଆରପାର୍ଶ୍ୱରେ ଥିବା କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ଇଣ୍ଡିଆ ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ।

ହିନ୍ଦୁ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ଶବ୍ଦର ଇତିହାସ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାୟ ୨୫୦୦ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା। ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ବାହାରୁ ଆସୁଥିବା ଲୋକମାନେ ‘ସ’ କୁ ‘ହ’ ବୋଲି କହୁଥିଲେ। ସେଥିପାଇଁ ସିନ୍ଧ୍‌ ହୋଇଗଲା ହିନ୍ଦ୍‌। ପରେ, ଏହି ସଭ୍ୟତା ସହିତ ଜଡିତ ଲୋକଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୁ ଏବଂ ଏହି ଅଞ୍ଚଳକୁ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ବୋଲି କହିବା ଆରମ୍ଭ ହେଲା।

୨୬୨ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଇରାନର ସାସାନୀ ସମ୍ରାଟ ଶାପୁର ପ୍ରଥମଙ୍କ ନକ୍ଶ-ଇ-ରୁସ୍ତମ ଲିପିରେ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛ। ଏହା ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ହିନ୍ଦୁକୁଶ ପାହାଡ ପଛରେ ଥିବା ଅଞ୍ଚଳକୁ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ କୁହାଯାଉଥିଲା।

ଆରବମାନେ ଏହି ଦେଶକୁ ଅଲ୍‌ ହିନ୍ଦ୍‌ ବୋଲି କହୁଥିଲେ ଏବଂ ତୁର୍କୀ ଆକ୍ରମଣକାରୀ, ଦିଲ୍ଲୀ ସୁଲତାନ ଏବଂ ବାଦଶାହ ସେମାନଙ୍କର ଭାରତୀୟ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳକୁ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ବୋଲି କହୁଥିଲେ।

ଐତିହାସିକ ଇଆନ୍ ଜେ ବୈରୋ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧରେ 'ଫ୍ରମ୍ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ଟୁ ଭାରତ : ନେମ୍ସ ଚେଞ୍ଜିଙ୍ଗ୍ ଇନ୍ ଚେଞ୍ଜିଙ୍ଗ୍ ନେମ୍ସ'ରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମଧ୍ୟକାଳରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଶ୍ୱର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ଶବ୍ଦକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା। ବିଶେଷ କରି ମୋଗଲ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳକୁ କୁହାଯାଉଥିଲା। ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ବ୍ରିଟିଶରମାନେ ଇଣ୍ଡିଆ ଶବ୍ଦକୁ ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ।

ଏହା ପରେ, ବ୍ରିଟିଶରମାନଙ୍କ ପ୍ରଭାବ ହେତୁ ଭାରତୀୟ ରାଜାମାନେ ମଧ୍ୟ ‘ଇଣ୍ଡିଆ’ ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ। ୧୮୫୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ସୁଦ୍ଧା, ଭାରତର ଏକ ବୃହତ ଅଞ୍ଚଳ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଇଷ୍ଟ୍‌ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଦ୍ୱାରା କବ୍‌ଜା କରାଯାଇଥିଲା। ୧୮୫୭ ପରେ, ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ସେହି କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କଲେ ଯାହା ଇଷ୍ଟ୍‌ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀର ଅଧୀନରେ ଥିଲା। ଏଥି ସହିତ ଦେଶ ତଥା ବିଶ୍ୱରେ ‘ଇଣ୍ଡିଆ’ ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା।